Konu: Çağdaş/Modern Mitoloji

[Mora]

Antik kültürlerin mitolojilerine ve mitolojik kahramanlarına hepimiz aşinayız. Gerek okuduğumuz kitaplarda gerek de izlediğimiz filmlerde bunların betimlemelerini ya da esinlenmelerini gördük. Benim merak ettiğim konu ise günümüz ya da yakın geçmişte oluşmuş ve mitoloji olarak kabul görülebilecek şeyler. Bir şeyin mitoloji olarak yer edenibilmesi için belirli bir kitle tarafından kabul görmesi hatta inanılması gerekir. Aksi takdirde herhangi bir hikayeden öteye geçemez. En azından ben öyle biliyorum. Yani "inanç" mitolojinin temel taşlarından bir tanesi.

Modern ya da Çağdaş olarak adlandırılan mitolojiyi daha iyi anlatabilmek adına bir kaç örnek vermek istiyorum. Bunların başında, en bilindik olarak Star Wars evrenini gösterebiliriz. Bir kurgunun zamanla bir inanca dönüşmesi (bkz. Jediism), onu çağımızın mitolojilerinden biri haline getirdiği düşünülüyor. Ya da benim aklıma gelen olarak Lovecraft'ın Cthulhu'sunu örnek verebiliriz. Aynı şekilde internette ufak bir araştırma yaptığınızda Tarzan, Frankenstein ya da Superman yine çağımız mitolojik kahramanları arasında gösterilebiliyor. Peki bu konuda her popüler, kurgu karakterini mitolojik kahraman olarak adlandırabilir miyiz? Ya da çağdaş mitoloji başlığı altında neleri değerlendirebilirz?

Not:Star Wars çağdaş mitoloji olarak kabul görse de içinde bilidiğimiz antik mitolojilerden de örnekler ve esinlenmeler barındırmakta. Bu konuda neler düşünüyorsunuz?

[eregion]

Mitolojinin kökenlerine bakılırsa geçmişte söylenenlerin tekrar edilerek efsaneleşmesi gibi bir anlamı var. Bu doğrultuda gerçekle de bir bağı bulunuyor mitolojinin. Kurgusal da olsa bir bağ bu.

O yüzden star wars'un bir mitoloji öğesi olduğunu baştan reddederek başlayım konuya. Ama Tarzan bence güzel bir örnek, antropolojik bir efsane gibi. Başka bir modern öğe düşünecek olursak, mesela kant felsefesi tehlikeli bir mittir. İnsan doğası gereği iyidir demek falan. söylemsel bir bağ kurmak sonra da insanla... peh... İyilik bir mittir. İyi insan da mitolojik bir şeydir... Herkül gibi, zeus gibi... 

[Bay_Karamsar]

Çağdaş Mitolojide, inancı; hemen hemen herşeyi kapsayan mitsel inanç sistemleriyle karşılştırmamak gerek. Buradaki inanç, kendini, muhatabına kabul ettirerek, anlatan ve anlatılan arasında "kendi içinde tutarlı olduğu sürece inanacağım" anlaşması gibi.

Superman'in hikayesi mesela. Everenin oluşumu, hayatın anlamı üstüne değildir. Sadece süperlik üstüne de değildir. Benim için, güçlü olup, bunu başkalarının iyiliği için kullanmanın erdeminde karşılaşılan güçlükler üstüne olduğu gibi geldiği için ilgimi çeker. Başka okurlar için ise benimki ile alakasız gelebilecek taraflar ilgilerini çeker. Kahraman(lar)ın hikayesinde, onlarla bir şekilde bağlantı kurabildiğimize inanınca, kahraman(lar)ın dünyasını kabul edip, farklı bir gerçeklik düzleminde oraların ve oralarda yaşananların var olduğuna inandırtmak önemlidir. Modern Mitolojiler, klasik mitolojilerin dünyayı mit sahibi toplumun ihtiyaçlarına göre kabul edilebilir kavramsallaştırmalarından ziyade; içinde olduğu toplumu anlamaya çabalayan bireyler için cevaplar kimi zaman da cevaptan çok sorular sordurur niteliktelerdir bence.

Aslında, herhangi bir hikayenin bile, belli ölçüde modern ya da klasik mitolojinin kahramanlarının hikayelerinden unsurlar içerdiğini hatta içermek zorunda olduğunu düşünüyorum.

Tabii,  eski gözüken kalıpları kullanmanın yeni anlatı bakış açıları getiremeyeceği sanılmasın. Cyberpunk türü, klasiğin zıttı olarak, modern mitoloji anlatısı için harika örnek bence. Herşeyin metalaşıp anlamsız ve değersizleştiği bu dünyanın kahramanları ideallikten hatta imrenilmekten uzaktır. Düzeni değiştirmek niyetinde değillerdir ama düzen dışı icraatlar ile yaşarlar. Düzene hizmet eden işlere girişiren piyonlardır. Maceraları geneli etkilemeyecek hatta kendi hayatlarını bile fazla etkilemeyecek cinstendir. Maceranın sonunda, mükafatları, hikayenin en başındaki hallerinden biraz daha iyisidir. Büyük piyango, sıradan hayattır.

Anlatının ve anlatılanın çeşitli türev ve kombinasyonları, insanın bağ kurabileceği tutku, duygu ve düşünceler içerir/içermelidir. Hikaye ve kahramanlar, amacen, ister yeni bakış açıları sundurtur isterse genel klişeleri onaylatmaya hizmet eder/etmesi gerekir.

Uzun lafın kısası, modern veya klasik, mit de kahramanı da insana dairliği ile bizi yakalıyorlar. Belli bir tanım aramak yerine, ortaya konulanların işçilik açısından iyisini kötüsünü tartışabiliriz -ki bu bile kimi zaman göreceli.

Yukarıda arkadaşların yazdıklarına ek olarak şu da eklenebilir:

Scientology, Pastafaryanizm ve Tek Boynuzlu Uçan Pembe At gibi(bunların ikisi mizah amaçlı olsa da) günümüz mitolojisine örnek verilebilecek pek çok şey var. Ya da distopyalar ve siberpunk türleri bizim şu zaman içindeki durumumuz için güzel örneklerdir. Burada araya Çağdaş mitoloji olarak bilimin hala çözemediği ve yaratılışçılar tarafından sık sık hatırltılan gizemler girebilir. Mesela Sibirya da açıldığı iddia edilen kara delik, Magnathorax, Reptilianlar ve daha fazlası... Artık bilimin yayıldığı bir çağ da yaşadığımız için inandıklarımız da daha bilimsel olmaya başladı. Klasik mitler Tanrı,Ejderha,Tanrıça ve yarı insan yarı at gibi varlıklar varken Çağdaşında daha bilimsel olarak uzaylılar var

En iyi bildiğim şeyse şu: Ister çağdaş ister klasik olsun insan inanacak bir şeyi hep buluyor ve yazarlar için de insan da çok malzeme var.

[Grayswandir]

Bir Pastafaryan olarak inancıma mizah demeniz beni gerçekten çok kırdı.   Ahahah şaka yapıyorum elbette. Yalnız bir şeyin mitoloji olarak nitelendirilmesi için adı üstünde mitler gerekiyor. Ortada bir inanç olması bunun için yeterli değil. Bu yüzden  saydıklarınız pek iyi örnekler sayılmaz. İlki hala neyin peşinde olduğunu anlayamadığım tuhaf takipçilere sahip bir inanç sistemi, diğer ikisi de parodi inançlar. Mitoloji ise insanların doğa, tarih ve gelenek gibi çeşitli unsurlara dair anlatageldikleri hikayelerin toplamına verilen isimdir. Belki Scientology bu kavrama biraz daha uygun olabilir, konu hakkında detaylı bilgiye sahip değilim ne yazık ki.

Dolayısıyla gerçek bir mitoloji "yaratmanın" ne kadar mümkün olduğu tartışılır. Bu biraz da mitolojiye yaklaşımınızla ilgili elbette, fakat bana kalırsa verilen modern örnekler birer mitoloji teşkil ediyor olsa da kendi evrenleri içinde sınırlı durumdalar. Kurgu ve gerçeklik arasına bir çizgi çekmek gerekiyor burada. Kurgu bir eser, insanlığın yüzlerce yıllık kültürel birikimini yansıtan mitolojilere benzerlik gösterebilse de aynı nitelikleri taşımaz. Elbette mitler de bir bakıma kurgudur, fakat sanıyorum demek istediğim şey anlaşılmıştır.

Örneğin Star Wars evrenindeki "mitler" o evrende bir mitoloji teşkil eder. Gerçek dünyaya "taşmaları" mümkün sanıyorum, fakat Jediism gibi akımlar da Pastafaryanizm gibi büyük oranda parodi ya da protestodan ibaret. Zaten bence başka türlü olması da beklenemez. Cthulhu da kurgu mitoslara verilebilecek en iyi örneklerden biri. Fakat dediğim gibi bunlar mitolojilerin kültürlerle iç içe geçmiş doğasına, gerçekliğine sahip değil. Dolayısıyla modern mitoloji olarak adlandırmak ne kadar doğru, emin değilim.

Modern mitolojiye daha uygun örnekler belki şehir efsaneleri olabilir. Büyük insan gruplarının inandığı, ağızdan ağıza yayılan ve kültürlerin içine yerleşmiş hikayelerin modern versiyonları diyebiliriz şehir efsaneleri için. Uzaylılar, Reptilianlar vs. hakkındaki hikayeler de yine bu sınıflandırmaya girebilir sanırım.

Bilimin ve ürünlerinin bu kadar erişilebilir olduğu bir zamanda antik mitolojik hikayelerin türemesi neredeyse imkansız. Eskisi gibi açıklanamayan doğa olayları veya yanılsamalarla dolu değil etrafımız. Dolayısıyla rasyonel yaklaşımın mitolojik evrimi bitkin düşüreceğini düşünüyorum.

[Bay_Karamsar]

Bilimin ve ürünlerinin bu kadar erişilebilir olduğu bir zamanda antik mitolojik hikayelerin türemesi neredeyse imkansız. Eskisi gibi açıklanamayan doğa olayları veya yanılsamalarla dolu değil etrafımız. Dolayısıyla rasyonel yaklaşımın mitolojik evrimi bitkin düşüreceğini düşünüyorum.

Bize rasyonel bakış açısını bahşeden beyin aynı zamanda klasik mitolojinin de kaynağı. Belirttiğiniz gibi, rasyonellik, klasik mitolojinin hayata hükmederliğini geçersiz kılmakta. Öte yandan da klasik mitoloji de, rasyonelliğin hayatımıza soktuğu kavramların içine sızarak yeni yüzlerde yaşamaya devam ediyor.

Grayswandir'ın mesajının son kısmında bahsettiği Uzaylılar buna güzel örnek.

Uzay bilinmezlik yükünü hala sırtından atmış değil. Dolayısıyla uzayla ilgili mitolojilerin türemesi bence doğal. Ancak geçmişteki günlük olayların(yağmur, gök gürültüsü, depremler, doğum, ölüm vs.) hayata dair etkileri daha az bilindiği için haklarında birçok masal türetilmiş ve masallar evrilerek mitlere dönüşmüştür. Bilinmezlik havuzumuz daraldıkça mitolojilerin de bundan etkileneceğini düşünmekteyim.

[Bay_Karamsar]

Uzay bilinmezlik yükünü hala sırtından atmış değil. Dolayısıyla uzayla ilgili mitolojilerin türemesi bence doğal. Ancak geçmişteki günlük olayların(yağmur, gök gürültüsü, depremler, doğum, ölüm vs.) hayata dair etkileri daha az bilindiği için haklarında birçok masal türetilmiş ve masallar evrilerek mitlere dönüşmüştür. Bilinmezlik havuzumuz daraldıkça mitolojilerin de bundan etkileneceğini düşünmekteyim.

Elbette. Dünyanın genel işleyişi veya da insan hayatının ana kavşaklarını tutan anlara dair mitlerin alanı daralır gibi oluyor.

Bilinmezlik havuzu daralan mitsellik kısmında, benim dikkatimi çeken başka bir nokta oldu bu arada. Çağdaş mitoloji derken, kökenden hareketle, herşeyi kapsayan bütüncül bir tasarı ilk akla gelen. Peki, günümüz insan ilişkilerinde kullanılan, hayatın kavşak noktalarına varırken kullandığımız, doğruluğu tartışmalı basma kalıp tanım ve klişeler, yani bildiğimizi sanıp aslında bilinmezlik ile yüklü bilgileri de günümüz/çağdaş mit(çik)leri olarak tanımlayabilir miyiz? Onlardan destek almak, onları desteklemek, onları sorgulamak veyahut onları yıkmak için de hikayeler yazılagelmiyor mu? Misal, kadın-erkek ilişkileri çerçevesindeki klişe kavramları doğrulatan veya da sorgulatıp karşı çıkan bakış açılarına sahip film, kitap veya da günlük iletişimimiz içerisinde az da olsa karşılşmadık mı? Çağdaş hayatımızda olup bize farkına vardırtmadan yön veren mit(çik)ler yok mudur?

[Mora]

Mitoloji kavranımını tanımlamaya ya da çağımızda mitoloji sayılabilecek neler var diye kalıplar etrafında dönüp durduğumu farketmemi sağladınız için öncelikle hepinize teşekkürler.

Peki, günümüz insan ilişkilerinde kullanılan, hayatın kavşak noktalarına varırken kullandığımız, doğruluğu tartışmalı basma kalıp tanım ve klişeler, yani bildiğimizi sanıp aslında bilinmezlik ile yüklü bilgileri de günümüz/çağdaş mit(çik)leri olarak tanımlayabilir miyiz?

Bence tanımlayabiliriz. Her sorunsal bir mite gebedir diye kaba bir genelleme yapabilirim. Mit biraz da zihnin kavrayamadığı ya da cevabını bulamadığı bir sorunun cevabını kendi imkanlarıyla vermeye çalışması değil midir? Henüz cevabı bulunmamış bir soru da olabilir bu, cevabı öğrenememiş cahil bir birey de. Bu da durumu bu noktada biraz öznelleştiriyor. Bu da yeni bir soru doğruyor, özenl mitler. Doğru bir tanım mı oldu bilemedim ama kişinin kendi kendine oluşturduğu mitler. İnsanın kendine ya da etrafına söylediği küçük yalanlardan, ego patlamarından vs. bahsetmiyorum. Tamamen farkında olmadan gelişen ya da yatarıcı bir zihinin ortaya koyduğu bilinçli mitler olabilir. Bunu sadece kendi hayatında tutabilir, dışarıya dünyaya da açabilir. Ama bunların hepsi bilinç altı düzeyinde, farkında olmadan oluşturulmuş şeyler olabilir. Korkularımız kendi mitlerimiz olamaz mı? bilinçli bir şekilde nasıl olur derseniz sağlıklı bir zihnin kendi mitini oluşturarak kendi hayatına bilinçli olarak yön vermesi zaten bahsettiğimiz şey değil ama örnek olarak panik atak/anksiyete rahatsızlığı bulunun insanlarda bu tarz şeyler gözlemlenebilir belki.

Konuyu fazla dağıtmış olabilirim, özetle toplamam gerekirse, çağdaş hayatımızda gündelik süreçte bizi doğrudan ya da dolaylı küçük mitlerin olabileceğini düşünüyorum ben de. Hatta insanın farkında olmadan hayatı boyunca farkında olmadan ve toplumdan bağımsız bir şekilde kendi mitlerini oluşturabileceğini de düşünüyorum.

[Bay_Karamsar]

...ve toplumdan bağımsız bir şekilde kendi mitlerini oluşturabileceğini de düşünüyorum.

Toplumdan bağımsızlık kısmının kolayca olamayacağı kanaatindeyim, şöyle ki:

Mevcut kültürel kodları dışlayıp, öznel bakış açısını kazanabilmek, neyi dışlayacağını bilmekten geçiyor. Bireyin yetişme sürecinde en başından, toplum kültürüyle haşır neşir olmaya başlıyor üstelik. En basitinden, karşıt görüş oluşturmak için bile karşıtı olunacak bir taraf gerekli olduğunu hesaba katınca, toplumdan (tam bir) bağımsızlığı pek geçerli sayamıyorum.

Burada toplumsala karşıtlık değil de, kendi algısına uydurmaktan, bir nevi dönüştürmeden bahsetmek daha isabetli olur belki de.