 |
Fantastik edebiyat, şüphesiz ki tek bir dal olmaktan çok öte, birden fazla dallara sahip köklü bir ağaçtır. Ancak, ne yazık ki türün okurlarının büyük kısmı bunun farkında değiller. Oysa okuduğumuz pek çok kitabın ya da adını sadece yabancı sitelerde gördüğümüz onca eser fantastik kurgu olmakla beraber fantastiğin belli alt türlerinin birer örneğidir. Kısaca, her esere sadece fantastik edebiyat eseri demek aslında fazlaca bir genellemedir.
Bu rehberde, sizlere elimizden geldiğince fantastik kurgunun alt dallarını aktarmaya çalışacağız. Ancak bunu yaparken, bazı kesinliğe kavuşmamış olguları kendi yorumlamamızla aktaracağız. Örneğin, steampunk türü bazı yerlerde fantastik kurguya bazı yerlerde ise bilimkurguya ait bir alt tür olarak görülürken, başka kaynaklar kendi başına bir tür olduğunu iddia etmektedir. İşte bu gibi durumlarda çeşitli kabullenmeleri de aktararak kendi yorumumuzu sunacağız.
|
|
Burada adı geçen “high”, yani “yüksek” kelimesi aslında türün kalitesini yansıtmamaktadır. Genelde yapılan en büyük hata budur. Bu konuya low fantasy’yi anlatırken tekrar değineceğiz, şimdi tanımına geçelim.
High fantasy, aslında Türk okurunun çok yakından bildiği bir alt türdür. Tamamıyla alternatif bir dünyada geçen, genelde Orta Çağ vari bir zaman diliminde gerçekleşen bir yapıya sahiptir. Kendine ait ırkları ve o hayali dünyaya ait her türlü kurgusal canlıyı ve düzeni içinde barındırır. Burada önemli olan, tamamen “hayali/kurgusal” bir dünyada geçmesidir. Ancak, bir portal aracılığı ile alternatif bir dünyaya geçme (Narnia Günlükleri’nde olduğu gibi) ya da gerçek dünyanın içinde yer alan tamamen kurgusal bir dünya olma durumu da (Harry Potter gibi) o eseri high fantasy konumuna sokar.
Bu kategorideki kitaplar ya iyi ile kötünün savaşını konu eder ya da dünyayı kurtarmak için aranan kutsal veya sihirli bir nesneye dair bir görevi konu alır. Genelde ana karakter üzerinden anlatılan bir yapıya sahiptir ve yine çoğunlukla iyi ve kötünün hatları belirgindir. Bazı yerlerde Epic (Epik) Fantasy adı ile de geçmektedir.
Türün Örnekleri: En meşhur örneği şüphesiz ki Yüzüklerin Efendisi’dir.
[stextbox id=”warning” bcolor=”7b4647″]
|
|
|
|
|
|
|
Tıpkı “high” (yüksek) kelimesinde olduğu gibi burada adı geçen “low” (alçak) kelimesi, kurgunu kalitesini sembolize etmemektedir. Geleneksel fantastik öğelerin kurguda bulunma oranını temsil etmektedir.
Low fantasy, bir üstteki alt türün aksine, bütünüyle kurgusal bir dünya yerine gerçek dünyada ya da gerçek dünyaya çok yakın bir düzlemde geçen bir yapıya sahiptir. Kurgusal canlıların, büyünün ve pek çok fantastik öğesinin gerçek dünyaya gelmesi ile oluşabilir. Anti-kahraman olgusu low fantasy türünde, high’a göre daha yaygındır. Yine high fantasy’den farkı olarak, iyi ve kötü tüm hatları ile belirgin olmak zorunda değildir. Başka bir deyişle, siyah ve beyazın dışında griler de bir hayli yer tutar. Anti-kahraman diye belirtmiş olsak da bunu biraz açarsak, ahlaksız veya bir kötü karakter kadar acımasız iyiler veya bir iyiden bekleyeceğiniz merhamete ya da kendince haklı nedenlere sahip –ah, böyle anlarda kötülerden nefret edemezsiniz- kötüler bu tür kurguda yer bulurlar.
Türün Örnekleri:
[stextbox id=”warning” bcolor=”7b4647″]
|
|
|
|
|
|
|
Anlamı, “Kılıç ve Büyü” olarak çevrilebilir. Genelde Heroic (“Kahramanca/Destansı”) Fantasy alt türü ile çok karıştırılır. Bu alt türün başkahramanları harekete hazır, savaştan kaçmayan, savaşçı kişiliklerdir. Genelde bulundukları bölgelere yabancı ya da barbardırlar. Güçlü ve kaslı bir yapıları vardır. Çoğunluğu erkek olmasına rağmen son zamanlarda, az da olsa, ortaya çıkan eserlerde kadın karakterler de bu alt türde yerini almaya başlamıştır. Aynı zamanda, bu alt türün kahramanları kendi kaderlerini kendileri yazarlar ve her türlü davranışları için kendi doğruları vardır. Başka bir deyişle; kendi adaletleri, merhametleri, ahlakları ve tamamıyla kendilerinin karar verdiği davranışlara sahiptirler. Kurguya bakacak olursak kahramanın kişisel savaşına tanık oluruz. Diğer alt türlerdeki dünyayı kurtarma gibi kitlesel hedeflerden öte bireysel hedefler öndedir. Hatta ve hatta kişisel güç arayışları bile bu kapsama alınabilir. Elbette büyü ve fantastik/doğaüstü canlılar ile oluşturulmuş bir yapıya da sahiptir. Romantizm ve aşk da kurguda kendine belli bir yer bulur.
Türün Örnekleri: En meşhur örneği Barbar Conan’dır.
[stextbox id=”warning” bcolor=”7b4647″]
|
|
|
|
|
|
|
Diğer örnekleri:
Grey Mouser
King Kull
Red Sonja
Xena
Anlamı, “kahramanca” ya da “destansı” olarak çevrilebilen “heroic” kelimesi ile aslında içeriğine dair birtakım ipuçları vermektedir. Sıklıkla Sword and Sorcery (Kılıç ve Büyü) alt türü ile karıştırılmaktadır. Aslında Sword and Sorcery alt türü ile benzerlikleri de azımsanmasa da High Fantasy’e de bir hayli benzemektedir. Bireysel hedeflerden çok, dünya için verilen savaşlar ya da toplumların iyilik ve refahı için yapılan mücadeleleri konu eder. Kahramanlar barbar ya da yabancı olmak zorunda değildir; hatta hikâye başlarında geçmişten beri gelen bir silah kullanma becerisine de sahip olmalarına gerek yoktur. Üstün varlık ve Tanrı kavramının önemli bir yer tuttuğu kurgulardır. Şöyle ki, karakterler öyle veya böyle kendilerinden üstün güçlere sahip olanlara saygı duyarlar ve belli inançları sahiptirler. Ancak Sword and Sorcery alt türünde, genelde ana karakterler Tanrı ya da Tanrılarla böyle bir ilişki içinde değildir. Son olarak, diğer türe göre daha uzun hikayelerdir ve sayıları 10’u bile aşacak kitaplar haline gelebilirler.
Türün Örnekleri: High fantasy alt türü için verilen örnekler burada da geçerlidir.
[stextbox id=”warning” bcolor=”7b4647″]
|
|
|
|
|
|
|
Bazı kaynaklarda “modern fantasy” olarak da geçmektedir. “Urban” kelimesinin karşılığı “şehir” çevrilebilir. Adından da anlaşılacağı gibi, günümüz dünyasında geçen fantastik kurgulara verilen bir addır. Bu noktada kafanız biraz karışabilir, çünkü low fantasy için de gerçek dünya ya da ona yakın dünyadan bahsetmiştik. Ancak burada bu ikisini birbirinden ayıranın, “urban fantasy” alt türünün modern dünyada geçmesidir. Buna karşın low fantasy’nin böyle bir zorunluluğu yoktur. Ana mekân olarak genelde şehirleri ele alırlar. Kurgular bu şehirlerde geçer ve mistik olaylar bu şehirlerde vuku bulur. Büyülü yaratıklar ve fantastik unsurlarla modern dünyanın herhangi bir yerinde karşı karşıya gelebilirsiniz. Öyle ki, yazar isterse sizi bir peri ile bir süper markette bile karşı karşıya getirebilir.
Türün Örnekleri:
Anita Blake
Dresden Dosyaları
Ankara’da Soğuk Gece
Ankara’da Puslu Sabah
Mezarlık Kitabı
Yokyer
İsimde geçen “dark” sözcüğü “karanlık” anlamına gelmektedir ve diğerlerinde olduğu gibi bu alt türde de ismi bize ipuçlarını vermektedir. Genel olarak, içerisinde korku, gotik ve grotesk unsurlar bulunduran bir fantastik edebiyat alt türü denebilir. Ancak, bazı kaynaklar dark fantasy’yi iki gruba ayırmaktadır. Bunlar, korku temelli ve fantastik temellidir.
Korku temelli olanlar, son zamanlarda sıkça rastladığımız vampirler, kurtadamlar, zombiler vb. öğeleri içinde bulunduran yapıtlardır ve son zamanlarda urban fantasy ile beraber anılmaktadırlar. Türün yakın zamandaki eserleri genellikle modern dünyada geçtiği için urban fantasy ile bu çakışma yaşanmıştır ve bu nedenle her iki kategoride de yer almaktadırlar.
Fantastik temelli olanlar ise, anti-kahramanlık kavramının yer ettiği, ana karakterin ahlaki açıdan klasik bir iyi karaktere göre çok tartışılır olduğu bir alt türdür. Hatta dark fantasy alt türünün bir alt türü demek daha doğru olacaktır. Öte yandan gotik, grotesk ve korku unsurları da barındırır. Türü korku türünden ayıran en önemli kısım ise, korkutucu öğelerinin hayali varlıklar olmasıdır.
Korku temelli dark fantasy örnekleri: Fantezi temelli dark fantasy örnekleri:
Anita Blake Gormenghast Üçlemesi
Anne Rice Kitapları Elric Destanı
Clive Barker Kitapları Black Company (Glen Cook)
Black Jewels Trilogy (Anne Bishop) Kara Kule Serisi
Dracula Ravenloft Serisi
“Tarihsel fantezi” anlamına gelen bu alt türde tarihi olayların fantastik unsurları ile yeniden yorumlanmasını ya da o tarihsel dönemde geçen kurguları kapsayan bir alt türdür. Kendi içinde bazı alt kategorileri olsa da bu rehberde onlara değinilmeyecektir.
Türün Örnekleri:
Temeraire Serisi
Puslu Kıtalar Atlası
Amat
Suskunlar
Tigana (Guy Gavriel Kay)
Gloriana (Michael Moorcock)
Magicial British Empire Series (Sarah Hoyt)
Bilimkurgu ve fantastiğin çakıştığı, melez bir alt türdür. Bazı kaynaklarda fantastiğin olduğu gibi bilimkurgunun da alt türü olarak gösterilir ki, bizce bu pek de yanlış değildir. Sonuçta, her iki türden de bir şeyler barındırmaktadır.
Bilimkurgunun uzay yolculuğu, yüksek teknolojisi gibi özelliklerini alır ama bilimkurgudaki gibi teorilere girmez. İçinde aynı zamanda büyüyü ve başka pek çok fantastik öğeyi barındırır. Rob Serling’in bu alt türün tanımı için şöyle bir cümlesi vardır: “ Science Fantasy imkânsızı makul kılarken, bilimkurgu inanılması güç olanı mümkün kılar.”
Bu alt türün de pek çok kendine ait alt türleri vardır, ancak onlara tek tek değinilmeyecektir.
Türün Örnekleri: En meşhur örneği Star Wars’tur. İçinde barındırdığı ileri teknolojinin yanı sıra Güç (Force) gibi büyüye benzeyen fantastik bir unsur da taşımaktadır.
Diğer örnekler:
Darkover (Marion Zimmer Bradley)
Edgar Rice Burroughs’un pek çok eseri
Final Fantasy (oyun)
Out of the Silent Planet (C.S Lewis)
Gece Kanatları
“Comic” kelimesi “komik” anlamına gelmektedir. Esprili anlatımları ve sizi güldürecek birçok karaktere ve olaya sahiptirler. Ama bazıları, esprilerin yanı sıra aynı oranda hiciv de taşımaktadır. Pek çoğu high fantasy örneğidir, yani kurgu bir dünya ve o dünya üzerinde fantastik karakterlere sahiptirler (daha detaylı bilgi için high fantasy tanımına bakınız).
Türün Örnekleri: En meşhur örneği hiç şüphesiz ki Diskdünya’dır. Bunun dışında Terry Pratchett’ın pek çok kitabı da bu türe girmektedir.
Diğer örnekler
Xanth (Piers Anthony)
The Myth Adventures Series (Robert Asprin)
|
Bu rehberde sizlere en genel alt türlerden bahsetmeye çalıştık, ancak kendi tanımlarında belirttiğimiz gibi bazı alt türlerin kendi alt türleri olmasının dışında, ayrıca bu rehberde sözü geçmeyen bazı alt türler de mevcuttur. Onları da ismen yazacak olursak: |
||
|
Magic realism (Büyülü Gerçeklik),
Mythic(Mitolojik/ Efsanevi), Paranormal Fantasy (Paranormal Fantezi), Superhero Fantasy (Süper kahraman Fantezisi), Prehistorical Fantasy (Tarih öncesi Fantezisi), Court Intrigue (Saray Entrikaları), Erotic Fantasy (Erotik Fantezi), Juvenile (Gençlere Özgü Fantezi), Romantic Fantasy (Romantik Fantezi), Wuxia (İmparatorluk zamanı Çin’de geçen Fantezi)
|
|
Referanslar:
- http://www.cuebon.com/ewriters/Fsubgenres.html
- http://www.sfwriterstoolkit.com/fantasy-sub-genres/
- http://www.nvcc.edu/home/ataormina/beyond/subjects/fantasysubgenres/index.html
- http://www.jessesword.com/sf/view/1663
- http://en.wikipedia.org/wiki/Fantasy_subgenres
- http://www.blackgate.com/the-demarcation-of-sword-and-sorcery/