Konu: Engelsiz Çizgiler Tartışma Platformu

[cankutpotter]

Merhaba sevgili Rıhtım sakinleri. Birazdan sizlere sunacağım proje Türkiye'de gerçekleşir mi bilmiyorum; ama edebiyata ve insanlara saygısı olan siz değerli arkadaşlarımın bana destek olacağını düşünerek sizlere pek çok engelli adına bu projeyi sunmak istiyorum:

Çizgiromanlar görme engellilerin ilgi alanına pek girmez; ancak insan fantastik okuyorsa çizgiromanlar da gözüne çarpıyor. Dün benim gibi görme engelli bir arkadaşımın attığı bir tweet ve sonrasında gelişen sohbet sırasında çizgiromanların görme engelliler için de uyarlanmasını amaç edinmiş bir düşünce bu. Böylece erişilebilir olmayan bir şey daha engelliler için erişilebilir bir duruma gelecektir.

Ben şahsen Yenilmezler ve Marwel filmlerini çok severim, özellikle son aylarda çizgiroman haberleri rıhtımda artmaya başlamışken ve konuları da ilginçken herkese ulaşamıyor olması bence bir sorun. Aslında bunun için çok büyük bir şey yapılması gerektiğini düşünmüyorum, yapılacak tek şey çizimlerin sözel olarak betimlenmesi yeterli. Bu sayede çizgiromanlar da yeni bir kitleye kavuşmuş olur, ayrıca engelliler için bir adım daha atılmış olur. Bu konuda yardımlarını esirgemeyeceğinize güveniyorum, başarırız ya da başaramayız bilmiyorum; ama en azından bir adım atmış oluruz.

[Cem]

Artık zorluklar, yavaş yavaş engelsiz hale geliyor. Kitapları insansesi formatta veya kendimiz tarayarak  okuyabiliyoruz. Son zamanlarda Türkiye'de sesli betimlemeli film ve diziler hazırlanmaya başladı, sayısı az ama giderek artacağını umuyoruz. Bu kuşağa bir de engelsiz çizgiromanlar katılsa fena mı olur? Tek yapılması gereken çizimlerin  betimlenmesi. Bu sayede hem çizgiromanlar daha çok kişiye hitap eder hem de   bir engel daha ortadan  kalkar. Bunun gerçekleşmesi için ise desteğe ihtiyacımız var.

[mit]

Güzel bir fikir, ayrıca bir o kadar da önemli. Peki bu konuda ne yapmamızı tavsiye edersiniz? Bir imza kampanyası mı başlatmalı? Yoksa aklınızda daha farklı bir fikir mi var? Görüşlerinizi duymak isterim.

[cankutpotter]

Açıkçası ben çizgiroman basan yayınevleriyle iletişime geçmeyi düşünmüştüm; ama dediğiniz gibi bir imza kampanyası daha fazla dikkat çekecek ve farkındalık yaratacaktır. Bu ikisi haricinde ne yapılabilir bilmiyorum.

[Fırtınakıran]

Gönüllüler bu işi pekala yapabilir. Bu tarz şeyler gönül birliğiyle oluyor genelde. Fakat bu proje için gönüllülere bir yol yordam öğretmek gerek. Mesela sahneler sözel anlatılmalı, fakat bunun uygun yolu nedir? Bunlara ulaşılabilecek kaynaklar var mı? Anlatan yerler var mı?

Yayınevileriyle de elbette görüşebiliriz. Kayıp Rıhtım vasıtasıyla gider kapılarını çalarız, dikkatlerini çekeriz .

[Cem]

Sesli Betimleme Derneği bu konuda yardımcı olabilir diye düşünüyorum. Derneğin asıl amacı dizi ve film betimlemek. Ancak sahne betimlemesine aşina oldukları için çizgiromanlar konusunda da bir fikir verebilirler  gönüllülere.

[cankutpotter]

Yardımcı olabilir; ama önce yayınevlerinin bu işe gönüllü olması gerekiyor.

Ve olur da en azından bir adım ilerlersek portalda bunu duyurabilir misiniz?

Ve bir de Sebeder'in(Sesli Betimleme Derneği) web sitesi. http://www.seslibetimlemedernegi.com

[cankutpotter]

İki kere üst üste mesaj atmış olacağım ama bunu sormak istiyorum: Bu konuda bir imza kampanyası açabilir miyiz? Veya bir proje gerçekleştirebilir miyiz? Bu konudaki fikirleriniz ve yardımlarınız sayesinde gerçek olmasını isterim bu projenin.

[Lordmuti]

Hakikaten güzel bir fikir ve uygulanabilirse çok güzel olur. İmza kampanyası, farkındalık oluşturma ve artık ne gerekiyorsa ilgili konularda sitemiz destek gösterecektir buna şüphem yok.

Aklımda birkaç soru var, böyle bir proje hayata geçecekse nasıl yapılması gerektiğiyle alakalı. Söylediklerinizden az çok bir fikrim var ama filmlerin betimlenmesi tam olarak nasıl oluyor? Konuşmalar arada durdurulup betimleme mi giriyor, yoksa bir sahne ilk girişinde betimleniyor, yeni sahneye geçince tekrar mı betimleniyor? Bu işin yöntemi tam olarak nedir? Farklı yolları varsa hangi yolla yapılması sizin için en iyisi olur?

Bir de çizgi romandaki çizimleri tam olarak nasıl betimleyebiliriz? Çizgi roman uzmanı değilim ancak çok farklı çizim tarzları var. Filmlerdeki kadar net ve somut olmuyor tüm çizimler. Bazı yapımları ben gördüğüm halde anlat deseler anlatabileceğimi sanmıyorum. Ayrıca iki Batman sayısının birbiriyle alakası olmayabiliyor çizimler açısından gibi. Bunları nasıl anlatırsak en iyi sonucu alırız?

Ben sordum bunları ama net bir cevapları var mıdır bilmiyorum, daha önce kalkışılmamış bir işten bahsediyoruz. Cevaplar kimsede olmayabilir. Biz en azından bir beyin fırtınası oluşturalım, fikirleri çarpıştıralım ortaya güzel bir şeyler çıkar belki

[VeRMiNaaRD]

Bu tip bir etkinlikte benim de yapabileceğim birşey olursa elimden geleni yapmaya hazırım. Yalnız Muratcan güzel bir noktaya değindi. Çizgiromanda dönemsel dalgalar mı desek nasıl desek bilmiyorum ama çizimde çeşitli değişiklikler oluyor. Batman'dan örnek verecek olursak Yeni 52 dizisiyle gelen Batman serilerinde bile farklı farklı kostümler var.
Haziranda boşa çıkıyorum. Neler yapılabilir bir araştırayım. Gönüllü projeler olursa bende katılmak isterim.

Bu konuyu açtığınız için teşekkürler ama çözümü başka yerde aramamız gerekir sanırım.

Görme engelli arkadaşlarımız sesli betimlenmiş filmlerden keyif alabiliyorlar çünkü oyuncuların konuşmaları ve diğer sesler mevcut. Sesle anlaşılmayan kimi kısımlarıysa betimleme sayesinde zihinlerinde canlandırıyorlar; lakin çizgiromanda ses olmadığı için betimlemenin gerçek bir faydası olacağını sanmıyorum.

Bunun için en iyi çözüm kabartma olmalı. Mesela bir çizgi romandaki resimlerin anahatları daha belirgin kabartılıp detaylar detayın önemine göre daha az belirgin olabilir. Konuşma kutuları/balonları farklı bir şekilde kabartılır vs. Hatta farklı kağıt biçimleri ile renk geçişleri sağlanabilir. Onlarca kağıt türü var, kuşe kağıt ile saman kağıt farkı çizgilerdeki geçişleri hissettirebilir.

Bu çözüm teknolojinin nimetlerinden yararlanılarak fevkalade boyutlara getirilebilir. Yayınevleri kitap kapaklarında şahanler yaratıyor bu yöntemle.

Yahut bazı kitapların 3 boyutlu versiyonları var, Küçük Prens gibi, çizgi romanların da bu tip versiyonları yapılabilir.

Hasılı benim önerim sesden ziyade dokunma duyusuna yönelik. Bunun üzerine düşünmeliyiz.

[Fiddler]

Görme engelli arkadaşlarımız sesli betimlenmiş filmlerden keyif alabiliyorlar çünkü oyuncuların konuşmaları ve diğer sesler mevcut. Sesle anlaşılmayan kimi kısımlarıysa betimleme sayesinde zihinlerinde canlandırıyorlar; lakin çizgiromanda ses olmadığı için betimlemenin gerçek bir faydası olacağını sanmıyorum.

Aslında sesli kitaplar için de yurt dışında "full cast dramatization" denilen, her karakterin farklı bir oyuncu tarafından seslendirildiği, ve hatta sahnelerde belirli ses efektlerinin dahi kullanıldığı versiyonlar mevcut.

Dolayısıyla,, çizgi romanlarda da böyle bir tam kadro uygulamasının yapılmaması için bir sebep göremiyorum ben.

Bu vesileyle de "hırt"lığımın mazur görülmesini istiyorum. "Bir sebep göremiyorum", "böyle kesin olur" gibi cümleler kuruyorum; ama aslında konuşmaya çalıştıkça farkettim ki ne kadar bilgisizim/bilgisiziz bu konuda. Bu cahilliği bir an evvel atmaya çalışacağım.

SEBEDER iyi bir başlangıç noktası olabilir gibi geliyor bu noktada.

Bir de periyodik neşriyat'ın sözleri üzerinden bir soru takıldı kafama:

Acaba görme engelliler, sese mi yoksa dokunmaya yönelik eserleri mi daha çok tercih eder?

Kabartma alfabesinin yaygın olarak bilindiğini varsayabilir miyiz?

Çevrimiçi içeriğe nasıl ulaşılıyor? Örneğin, Kayıp Rıhtım sitesiyle etkileşim nasıl oluyor?

Sorularım da biraz cahilce olabilir, kusuruma bakmayın. Sadece bilgi edinmeye çalışıyorum.

Bir de Boğaziçi Üniversitesi'nin bir sesli kitaplar projesi vardı, onunla da bir şekilde bağlantıya geçilebilir sanki.

[cankutpotter]

Görme engelli arkadaşlarımız sesli betimlenmiş filmlerden keyif alabiliyorlar çünkü oyuncuların konuşmaları ve diğer sesler mevcut. Sesle anlaşılmayan kimi kısımlarıysa betimleme sayesinde zihinlerinde canlandırıyorlar; lakin çizgiromanda ses olmadığı için betimlemenin gerçek bir faydası olacağını sanmıyorum.

Aslında sesli kitaplar için de yurt dışında "full cast dramatization" denilen, her karakterin farklı bir oyuncu tarafından seslendirildiği, ve hatta sahnelerde belirli ses efektlerinin dahi kullanıldığı versiyonlar mevcut.

Dolayısıyla,, çizgi romanlarda da böyle bir tam kadro uygulamasının yapılmaması için bir sebep göremiyorum ben.

Bu vesileyle de "hırt"lığımın mazur görülmesini istiyorum. "Bir sebep göremiyorum", "böyle kesin olur" gibi cümleler kuruyorum; ama aslında konuşmaya çalıştıkça farkettim ki ne kadar bilgisizim/bilgisiziz bu konuda. Bu cahilliği bir an evvel atmaya çalışacağım.

SEBEDER iyi bir başlangıç noktası olabilir gibi geliyor bu noktada.

Bir de periyodik neşriyat'ın sözleri üzerinden bir soru takıldı kafama:

Acaba görme engelliler, sese mi yoksa dokunmaya yönelik eserleri mi daha çok tercih eder?

Kabartma alfabesinin yaygın olarak bilindiğini varsayabilir miyiz?

Çevrimiçi içeriğe nasıl ulaşılıyor? Örneğin, Kayıp Rıhtım sitesiyle etkileşim nasıl oluyor?

Sorularım da biraz cahilce olabilir, kusuruma bakmayın. Sadece bilgi edinmeye çalışıyorum.

Bir de Boğaziçi Üniversitesi'nin bir sesli kitaplar projesi vardı, onunla da bir şekilde bağlantıya geçilebilir sanki.

Şimdi buradaki bazı yanlış anlaşılan noktaları düzeltmek isterim. Ful cast dramatization benim en büyük hayalim öncelikle bunu söyleyeyim, Türkiye'de bu konuda çalışmalar yapmak istiyorum. Umarım olur.

Kabartma yazı elbette çok güzel bir şey ama şu bir gerçek: Kabartma yazılan bir kitabın yüz sayfası bile epeyce kalın oluyor. Normal basımda dört yüz sayfalık tek bir cilt, Braille basımda en az dört ayrı cilt oluyor. Ayrıca çizim konusunda bazı çalışmalar var evet; ancak yeterli midir bilmiyorum. Ayrıca Braille maliyeti bildiğim kadarıyla pek ucuz değil, gerçi kesin bir şey söylemeyeyim, dediğim gibi emin değilim. Normal bir roman evet ama çzgi roman ve kabartma anlaşılmayı daha da güçleştirecektir. Kabartma haritaları dahi anlamak yeterince kolay değil.(bu benim öznel yargım.)

Ben şahsen normal kitapları alıp taratıyorum ve word formatında ekran okuyucuyla okuyorum. Çizgiroman konusunda da çok büyük şeyler yapılması gerekmiyor. Çizimlerin yanına olabildiği kadar açık anlaşılabilir bir dille yazılacak bir betimleme işi çözecektir.

Sesli betimlemeye de şöyle açıklık getireyim: Sahne durdurulmuyor ya da betimleme bir blok halinde verilmiyor. Filmde veya dizide oaln olaylar olduğu anda dış ses tarafından anlatılıyor. Betimleme konuşmaların durakladığı, müziğin yükseldiği ve görsel öğelerin çoğaldığı yerlerde devreye giriyor. Olabildiği kadar kısa ve öz bir biçimde, yine de tüm detaylar verilebiliyor. Kanal D engelsiz.kanald.com.tr adresinde dizilerinin ve programlarının bu versiyonlarını bulunduruyor. burada birtakım örnekleri dinleyebilirsiniz.

Yukarıdaki Ful Cast Dramatization olayı ise aslında başlı başına bir proje, seslendirme stüdyolarıyla, film şirketleriyle ve yayınevleriyle görüşmek gerekir bunun için. Aslında yapılabilir, bizim okuduğumuz onca romanın yurtdışında bu tip versiyonları çok, insanlar trafiğe takıldığında bunları dinliyor. Bizim insanımız filme diziye meraklı aslında, bu Türkiye'de yapılsa kitap okumayan kimse kalmazdı bence. Bu herkese yönelik bir şey olurdu. Ve çizgiromanlara da yapılıyor.

Peki benim de sormam gereken bir şey var, çizimler değişiklik gösteriyor diyorsunuz. Stiller mi, fiziksel görünüş mü, kıyafetler mi?

Düzeltme: Cevaplamadığım birkaç soru kalmış. Onları da eksik bırakmayayım.

Bilgisayara Braille ekran bağlanabiliyor, şahsen ben de isterim ama genel olarak insanlar ekran okuyucularla (Windows'ta Jaws ve NVDA, Mac ve İOS'ta Voiceover, Android'te Talkback) idare ediyor. Ben bir yıllık bir Mac kullanıcısıyım mesela. Kitapları da ya MP3 formatında ya da popüler dokuman formatlarıyla ekran okuyucular yardımıyla okuyabiliyoruz.

Getem ve Sebeder Boğaziçinden çıkma zaten, ortak çalışıyorlar. Ancak maalesef sesli okunmuş kitaplardan ziyade metin tercih ediyorum ben.

[Cem]

Cankut abi cevapları belirtmiş zaten. Bende bir konuya değinmek isterim. Braille alfabesi yani kabartma yazı, ne kadar yaygınlaştırılmaya çalışılsada bir kesim tarafından hala bilinmemekte. Özellikle sonradan görme engelli  olanlar bu konuda bariz eksiklikler çekiyor. Aynı zamanda maliyette cidden büyük bir sorun. Normalde  okulda kullandığımız ders kitapları karşılanıyor ancak ayriyetten bir test kitabını Braille Alfabesine çevirmeye çalıştığımızda bile bayağı yüksek rakamlarla karşılaşıyoruz, ve bu da bizi biraz daha  bilgisayar ortamına itiyor. Kabartma basılacak eserlerde bunlar bayağı sorun çıkarır kanısındayım ben. Ancak şu olabilir. Çizgiromandaki çizimlerin üç boyutlu halleri yayınevlerinde veya çeşitli satış bölümlerinde tutulur. Kişi okuyacak olduğu çizgiromanı satın  alacağı sırada bu üç boyutlu cisimleri  inceleyebilir. Daha sonra eve dönüpte çizgiromanını okuduğunda karşılaştığı betimlemeleri, daha önceden üç boyutlu olarak incelediği cisimlerle karşılaştırarak daha rahat kavrar. Çizim farklılıkları da bu şekilde  giderilebilir.

[cankutpotter]

Bir ara Drezsden Dosyaları'nınbir kitabını braille yaptırmıştım altı cilt olmuştu. Zaten kullanılan kağıt türü de bildiğimiz A 4 kağıdı değil, gramajı daha fazla olan A 3 kağıtları tercih ediliyor. Üç boyutlu şekil ya da çizim konusu bana kafa karıştırırmış gibi geliyor, pek kafamda canlandıramadım doğrusu. Ancak betimleme ya da dramatize edilme -özellikle ikincisi, hem çizgiromanlar hem de normal kitaplar için- çok büyük zevk verecektir herkese.