"Kendi kaderini birazcık düzeltebilir ama daima başkalarının kaderlerini kötüleştirmek pahasına. Az ya da çok zalim krallar, az ya da çok vahşi baronlar, kendine zulmedenlere takdir, kurtarıcılarına ise nefret besleyen cahil halklar her zaman olacak. Olacak çünkü bir köle, zalimler zalimi de olsa, efendisini kurtarıcısından daha iyi tanır, zira her köle, kendisini efendisinin yerine koyar da, bencillikten uzak kurtarıcısının yerine koyabilen pek azdır. İnsanlar böyledir, Don Rumata, dünyamız böyle bir yer.'"
Tanrı Olmak Zor İş - Arkadi ve Boris Strugatski
Şu cümleler üzerine biraz düşünmek istedim. Her ne kadar kitabı henüz okumadıysam da bu cümlelere pek katılmıyorum. Özellikle ilk cümle, insanlar arasındaki tüm etkileşimin (alışveriş, ticaret, vs.) sıfır toplamlı bir denklem olduğu, hiçbir zaman "kazan-kazan" durumu olamayacağı ön kabulüyle hareket ediyor. Birisine para karşılığı ekmek verirsem kötülük mü yapmış olurum? Ben para kazanırken karşımdaki karnını doyuruyorsa hangimiz kaderini kötüleştiriyor? Birisiyle konuştuğum, fikir alışverişinde bulunduğumda mutlaka birinin kaderinin kötüleşmesi mi gerekir? Birisini para karşılığı çalıştırdığım, emeğinin karşılığında ona bir ücret verdiğim zaman her ikimiz de kazanamaz mıyız?
Son cümle de, "Ah bu insanlar yok mu, kadir kıymet bilmiyor," havasında ama bu olgunun bir nedeni olabilir mi? Evet, kapitalizm işçi sınıfına bir nevi köle olarak bakar ve zulüm eder ama aynı kölenin kendisini efendisinin yerine koyabilmesine de imkan tanır. Sınıflar arası geçiş zor olsa da mümkündür. Köle/işçi bir gün efendi olabilir.
Ancak aynı köle/işçinin kendisini "bencillikten uzak kurtarıcısı"nın yerine koyabilme şansı çok çok çok daha ufak bir ihtimaldir. "Bencillikten uzak kurtarıcısı", "tüm iktidarı tek başına elinde tutarken" köle/işçinin kendini onun yerine koyabilmesi, onun yerinde olduğunu hayal etmesi veya onun yerine geçmesi ne kadar mümkündür? İnsanların kendilerini "bencillikten uzak kurtarıcısı"nın yerine değil de "zalim efendileri"nin yerine koyabilmelerinin sebebi, birinin mümkün diğerinin görece imkansız olması olabilir mi? Yoksa genetik olarak homo sapiens sapiens kadir kıymet bilmiyor mu?
Keşke tüm devlet iktidarını tek başıma elimde tutsam da "bencillikten uzak kurtarıcı" ben olsam.