Konu: Vakıf Nedir?

[estarriol]

Kaybetme riskiyle karşı karşıya olduğumuz şey ne kadar değerli olursa, onu kaybetmemek için vermekten çekinmeyeceğimiz emeğin boyutu o denli büyük olacaktır. Onun başına gelebilecekleri engellemek için her tür önlemi almaktan kaçınmayacağımız açıktır. Ve şayet bizim gibi bir özneyse bu bahsettiğimiz, onun haberi olsa da olmasa da nice fedakarlıklara gireriz. O, karşı karşıya olduğu tehlikeden haberdar olsa da olmasa da biz, vereceğimiz kararda yalnızızdır.

Bir İmparatorluk Çöküyor

Hari Seldon bu açıdan bakıldığında aslında yalnız bir adam sayılabilirdi. Çünkü çökmekte olan bir imparatorluğun başkentine gelmişti ve Chetter Hummin sayesinde azametleriye aklını başından alan devasa Trantor sütunlarının yıkılmak üzere olduğunu farketmişti. Büyük bir sorunla karşı karşıyaydı. Ve bu sorunu çözebilecek kişinin, geleceği gören denklemler üretmeye aday bir matematikçi olarak ancak kendisi olabileceğini düşünmüştü ve bu yükü taşımak için inisiyatif almaya hazırdı.

Sorun bir hanedanın ortadan kalkması veya -milyon yıllarca hüküm sürmüş olsa da- bir yönetim biçiminin değişmesi değildi. Sorun, bu kadar uzun süredir bir merkezi yönetim ile idare edilen Samanyolu galaksisinin, her zamankinden daha çok ihtiyacı olduğu bu zamanda merkezi otoriteden yoksun kalması olasılığıydı.
Galaktik İmparatorluk tarafından idare edilen binlerce takımyıldız, gözlerini hırs bürümüş korsanların, hükmetme hevesiyle milyonların geleceğini tehlikeye atabilecek tiranların ve akla gelmeyecek galaksi dışı tehlikelerin açık hedefi haline gelmek üzereydi, hem de hesaplamalar doğru ise 30.000 yıl boyunca.

İnsanlık için bir Umut

Vakfın kurulması fikrine yataklık eden işte böylesi bir ortamdı. İnsanlık milenyumlar sonra tekrar, sığınabileceği bir çatıya  ihtiyaç duyuyordu. Adına Galaktik Ansiklopedi denilecek bir eserin oluşturulması maskesi altında, galaksinin köşesinde bir gezegene, Terminus’a yerleşilecekti. Ve Trantor’ dan uzakta, Terminus’ ta yeni bir merkez inşa edilecekti. İnsanlık için ortaya çıkan bu yeni umudun hangi misyonları üstleneceği belirlenmeye başlamıştır aslında Hari Seldon’ un zamanında. Seldon’ un planına göre,

- İnsanlığın refahı tehlikededir, 30.000 yıl sürecek bir kaos ihtimali yok edilmek zorundadır.
- Milyon yıllar içerisinde oluşturulan medeniyet, bilim ve kültür, yok olma tehlikesiyle yüz yüzedir. Ortak mirası muhafaza edebilecek bir korunağa ihtiyaç vardır.
- Bütün evreni tehdit etmesi muhtemel saldırganlara karşı insanlığı korumak ancak evrensel bir birlikle mümkün olabilir ve bu birliğe Vakıf yataklık etmek zorundadır.  

Vakfın Yapısı

Vakıf nasıl bir yapıdır peki? Tüm bu gücü nereden alabilmektedir? Öncelikle bilinmesi gereken şey Vakıf’ ın, Galaktik İmparatorluğun yerini geçici süreyle de olsa almaya namzet olduğudur. Ama bu hiçbir şekilde onun bir monarşi biçimde hareket etmesi anlamına gelmez. Ondan sıradan bir devlet olarak bahsetmek dahi yersiz olacaktır bilindik tanımlara dayanarak.

Vakıf, yönetim erkini, kuvvete değil zekaya,  ordu hamlelerine değil diplomasiye, taht kavgalarına değil entrikalara borçlu olduğu için Vakıftır. İmparatorluktan bağımsızlıklarını ilan eden tiranlara, nükleer teknolojinin devlerine ve hatta imparatorluğun kendisine karşı savaşırken aslında onun tek bir dayanağı vardır : Vakıf denilince akla gelen ilk şeydir o da; emanetçiler, “Vakıf” ın değerlerine kurucuları nasıl sahip çıktıysa, aynı prensiplere dayanarak, aynı ciddiyeti taşıyarak sahip çıkacaktır.

[Kaze]

Vakıf serisini zevkine güvendiğim insanların tavsiyeleri üzerine okunacaklar listeme eklemiştim. Bu yazıyı okuduktan sonra kitabın neden bu kadar ısrarla tavsiye edildiğini de anlamış oldum.

[Fırtınakıran]

Bu noktada Vakıf'ı okumamış biri olarak bir şeyi çok merak ettim. Neden yönetimsel açıdan vakıfı seçiyorlar? Yıkılmak üzere olan bir imparatorluğun ardından mesela neden cumhuriyet, demokrasi gibi seçenekleri değerlendirmiyorlar? Vakıf olgusu çok ilgimi çekti açıkçası. Çok farklı bir yaklaşım. Bu da merakımı ciddi anlamda körüklüyor. Acaba galaktik imparatorluğun demokratik düzeni kaldıramayacak bir yapısı mı vardı?

Öncelikle bilinmesi gereken şey Vakıf’ ın, Galaktik İmparatorluğun yerini geçici süreyle de olsa almaya namzet olduğudur.Ama bu hiçbir şekilde onun bir monarşi biçimde hareket etmesi anlamına gelmez. Ondan sıradan bir devlet olarak bahsetmek dahi yersiz olacaktır bilindik tanımlara dayanarak.

Bir de sanırım bu imparatorluk 25 milyon gezegenden oluşuyor. Bu kadar büyük bir oluşum neden yeniden merkezi otoritenin emri altında olmak istesin ki? Vakıf'ın imparatorluğun namzeti olmasından yola çıkarak bunları söylüyorum. Yukarıdaki anlatıma göre monarşik bir düzenin temsili değil Vakıf. Ancak monarşi kendini toplayana kadar bir bekçi gibi anladım ben bu cümleyi. Böyle alışılmışın dışında bir düzenden sonra neden tekrar monarşiye geçilsin, sorusu aklıma çok takıldı.

Spoiler: Göster

Çok mu spoiler içerecek sorular sordum?

[Nihbrin]

Aslında ilk okunması gereken kitap da, ön sözde bile bundan bahsediliyor Fırtınakıran. Bu denli büyük bir yapının bu biçimde yönetilerek bütün halde kalmasının olanaksızlığı 'göz ardı' edilmeli. Öte yandan Asimov'un kendisi de Roma imparatorluğundan etkilendiğini bir noktada belirtti ve onların çöküşünü daha büyük bir boyuta yansıtmak istedi.

Ayrıca seriyi okudukça "nasıl" bu biçimde ayakta kaldıklarını mümkün olduğunca izah ediyor ve akabinde yazar kendi hayalindeki yönetim sistemini kurmak için bir sürü kurgu inşa ediyor. Tabi bunları anlatmak sanırım spoiler olurdu.

[estarriol]

Vakıf serisini zevkine güvendiğim insanların tavsiyeleri üzerine okunacaklar listeme eklemiştim. Bu yazıyı okuduktan sonra kitabın neden bu kadar ısrarla tavsiye edildiğini de anlamış oldum.

Öncelikle Kaze' e yanıt vererek başlamak isterim: Bu küçük yazı seriye olan ilginizi biraz pekiştirebildiyse bu durum beni hayli mutlu eder, umarım keyif alırsınız bu güzel eserlerden.

Nihbrin' in Fırtınakıran'ın yerinde sorusuna verdiği özlü cevaba da katılıyorum, çok eklenecek bir şey kalmamış bana maalesef Ama spoiler ihtimalinin sınırlarını zorlayarak şunlar söyleyebilirim:

..... Neden yönetimsel açıdan vakıfı seçiyorlar? Yıkılmak üzere olan bir imparatorluğun ardından mesela neden cumhuriyet, demokrasi gibi seçenekleri değerlendirmiyorlar?

..... Bir de sanırım bu imparatorluk 25 milyon gezegenden oluşuyor. Bu kadar büyük bir oluşum neden yeniden merkezi otoritenin emri altında olmak istesin ki? .... Ancak monarşi kendini toplayana kadar bir bekçi gibi anladım ben bu cümleyi. Böyle alışılmışın dışında bir düzenden sonra neden tekrar monarşiye geçilsin, sorusu aklıma çok takıldı.

Diye sormuşsunuz hanımefendi , bir defa şunu ortaya koymak isterim ki, imparatorluğun yıkılacağını önceden sezmek, bırakın avamı, sarayın kendisinin dahi kolay kolay başarabileceği bir iş değildi. Bundan dolayı ortaya çıkacak felaketlere karşı önlem alınması gerektiği fikrine katılmak ne imparator ne de çevresi için söz konusu olamazdı. Bu şartlar altında, vakıf dışında bir örgüt biçimi yalnızca ayrılıkçı bir kuvvet oluşturmak olurdu. Bu da gerileme döneminde de olsa, yeterince tehlikeli olabilecek bir imparatorluğun tepkisini üzerinize çekmek demektir. Hepimiz hatırlarız, bizim cumhuriyetimizin temelleri de aslında benzer sebeplerle Osmanlı Devleti tarihten silinmeden evvel kurulmuş müdafaa-i hukuk cemiyetlerine, vakıflara dayanmaktadır.

Peki imparatorluk tarafından dağıtılma tehlikesi ortadan kalktıktan sonra neden vakıf olarak devam edildi yönetim biçimine? Belki yazım böyle bir soru da ortaya çıkarıyordur kafalarda, onu da açıklayalım, aslında Vakıf, ilerleyen zamanlarda artan gücünün ve sorumluluğunun etkisiyle, silahlanmaya başlayacak ve yönetiminde değişikliklere gidecektir. Vakfın sınırı adlı eserde bu dramatik değişimi belirgin biçimde gözleyebilmek mümkündür.

Gücünün doruğundaki Vakıf, artık bir belediye başkanının kaprislerine boyun eğen bir encümen kuruluna sahiptir. Vakıf artık yarı demokratik - yarı oligarşik bir Federasyondur ve kim bilir belki de ileride bir imparatorluk olacaktır. Kısacası insan, hala insandır. Az da olsa açık bir kapı bulduğunda gizli emellerini açığa çıkarmakta ve eski haline geri dönmeye başlamaktadır.

Geleyim diğer sorulara. Bir defa Seldon' un Planı gerçekte 30000 yıllık bir kaosun süresini 1000 yıla indirgemek üzere ortaya atılmıştır. Buna göre ilk imparatorluk yıkılacak, ve Vakıf sayesinde 1000 yıl içerisinde yeni bir imparatorluk kurulunca galaksi tekrar bir dirliğe kavuşacaktır. Yani bir devrim amaçlamamaktadır aslında Seldon. O, gösterişli hayallerin adamı olmaktan ziyade minimalist bir aile babasıdır bu yüzden benim gözümde. Ne de olsa o aslında bir toplum bilimci yahut siyaset bilimci değil, sadece bir matematikçidir. Bir değer  fonksiyonunu minimize etmek için doğru parametreleri bulmaya adamıştır kendini, kitaptaki deyişe paralel konuşacak olursak. Üzerine düşeni de başarıyla yapmıştır bu anlamda. "Yeni bir yönetim biçimi ortaya çıkar mı çıkmaz mı?" sorusunu da bir Demir Yumruk takipçisi olarak, "Okursun" şeklinde cevaplıyorum. Şaka bir yana umarım en yakın zamanda okursun ve çok keyif alırsın.

[Arthur515]

bu seri 1950 lerde başlamasına rağmen yeni gördüğüm için kınıyorum kendimi şahsi listeme eklenmiş durumda ayrıca uzun zamandır tolkienin etkisinde kalmayan bir kitap okumak istiyordum(tolkienden sıkıldığımdan değil farklı şeyler denemek için )

[Fırtınakıran]

Asimov ve Tolkien'in birbirlerinden oldukça farklı iki türün ustası olduğunu düşünürsek Asimov'un Tolkien etkisinde kalması mümkün değil . Tolkien fantastiğin babası sayılırken Asimov bilimkurgunun babası sayılır. Bu bakımdan Vakıf oldukça ciddi bir eserdir ve bilimkurgudur.

Tolkien etkisinde kalmayan eserler istiyorsanız Dresden Dosyaları'nı şiddetle öneririm. Bunun dışında Yerdeniz, Zaman Çarkı, Kralkatili Güncesi de özgünlükleriyle önplana çıkan önemli ve özentilikten uzak fantastik eserlerdir.

[Arthur515]

o zaman şöyle söyleyeyim, daha önce bilim kurgu tarzı kitap okumamışım ben teşekkürler öneriler için kralkatili güncesine başlayacağım övgüler çok fazla o seri için

[High Tension]

Vakıf serisinin tamamını okumadan bu soruya cevap bulman zor. Çünkü seri boyunca Vakıf yönetimsel olarak çok defa evrim geçiriyor. Bir dönem sadece akademik çalışma yapan ansiklopedicilerden oluşan, bir dönem kendi yarattıkları ve kullandıkları bir dini merkeze alan, bir dönem de tüccarlık sayesinde yayılan bir toplulukla karşı karşıyayız. Sonrasında bu yapının da yozlaştığını göreceksiniz.
Peki Vakıf'ın kuruluşunun asıl nedeni neydi? Serinin tamamını okuduktan sonra bile bunun üzerine bayağı kafa yormak gerekiyor. Burada bununla ilgili spoiler vermeden fikir beyan etmek imkansız. Henüz okumamış arkadaşların okuma zevkine zarar vermemek adına "Vakıf serisini okumuş olanlar için tartışma spoiler içerir” adında yeni bir başlık oluşturdum. Okuyan arkadaşlar görüşlerini burada paylaşabilir ve tartışabilir.

Bu noktada Vakıf'ı okumamış biri olarak bir şeyi çok merak ettim. Neden yönetimsel açıdan vakıfı seçiyorlar? Yıkılmak üzere olan bir imparatorluğun ardından mesela neden cumhuriyet, demokrasi gibi seçenekleri değerlendirmiyorlar? Vakıf olgusu çok ilgimi çekti açıkçası. Çok farklı bir yaklaşım. Bu da merakımı ciddi anlamda körüklüyor. Acaba galaktik imparatorluğun demokratik düzeni kaldıramayacak bir yapısı mı vardı?

Öncelikle bilinmesi gereken şey Vakıf’ ın, Galaktik İmparatorluğun yerini geçici süreyle de olsa almaya namzet olduğudur.Ama bu hiçbir şekilde onun bir monarşi biçimde hareket etmesi anlamına gelmez. Ondan sıradan bir devlet olarak bahsetmek dahi yersiz olacaktır bilindik tanımlara dayanarak.

Bir de sanırım bu imparatorluk 25 milyon gezegenden oluşuyor. Bu kadar büyük bir oluşum neden yeniden merkezi otoritenin emri altında olmak istesin ki? Vakıf'ın imparatorluğun namzeti olmasından yola çıkarak bunları söylüyorum. Yukarıdaki anlatıma göre monarşik bir düzenin temsili değil Vakıf. Ancak monarşi kendini toplayana kadar bir bekçi gibi anladım ben bu cümleyi. Böyle alışılmışın dışında bir düzenden sonra neden tekrar monarşiye geçilsin, sorusu aklıma çok takıldı.

Spoiler: Göster

Çok mu spoiler içerecek sorular sordum?

[Fırtınakıran]

Soruyu 6 Nisan'da sormuşum. Geçen aylar içerisinde hem kendisini hem de seriyle ilgili diğer kitapları okuma şansı bulmuştum. Yine de teşekkürler. Aynı soru kafasına takılan arkadaşlar sizin cevabınıza da okumuş olur.

Başlığınız da zaten şu an anasayfada görünüyor. İsteyen herkes tartışmak için o adrese ulaşacaktır .

[High Tension]

Uzun zamandır yanıt gelmediğini gördüğüm için yazmıştım bu arada seriyi okumuş olmanıza sevindim. Umarım hoşunuza gitmiştir ve kafanızdaki sorulara cevap bulmuşsunuzdur.