Konu: Çeviriler Esnasında İsimlerin Değiştirilmesi

[Hurin]

İrlanda'da olduğum süre içerisinde elimden geldiğince ingilizce kitap okumaya çalıştım. Bu kitaplardan ikisi ise Orhan Pamuk'a ait olan "Kar" ve "Benim Adım Kırmızı" idi. Kitapta bazı türkçe kelimeler ingilizcede daha kolay okunabilmesi için daha farklı biçimlerde yazılmakta. Mesela "Enişte" "Enishte" olarak yazılıyor bu şekilde yabancıların daha kolay okuyabilmesi sağlanıyor.

Sizce Türkiyedeki çevirilerde okunması zor olan veya basite indirgemek için böyle bir uygulama yapılmalı mıdır? Bunun yararı olur mu?

[Wanderer]

Ben geçen Hasan Ali Yücel klasikler serisinden Üç Silahşör okudum, aslından çevrilmiş ve en orjinale yakın çeviriler o seride. 780 sayfaydı sanırım. Sonra okul kütüphanesinde bir Üç Silahşörler kitabı buldum, kitap 80 sayfa, bir sayfa okuyorum benimkinin 10sayfasına denk geliyor filan neyse...

Adamlar öyle bişey yapmış ki, D'artagnan olarak yazılacak olan isim direk 'dartanyan' şekinde yazılmış, Rochelle yerine röşıl mı ne öyle bişey yazmışlar. Bence gayet berbat olmuş.

Fikrim şudur ki, fransızca, ingilizce veya başka herhangi bir dilden çeviri öykülerin en başında okunuşları yazmalı. Fakat kitap boyunca yazılışına karışılmamalı, D'artagnan örneğinde olduğu gibi olursa, berbat oluyor bence.

[kahlan amnell]

Adamlar öyle bişey yapmış ki, D'artagnan olarak yazılacak olan isim direk 'dartanyan' şekinde yazılmış, Rochelle yerine röşıl mı ne öyle bişey yazmışlar. Bence gayet berbat olmuş.

Sanırım senin okuduğun, çocuklar için basitleştirilmiş bir versiyonuydu. Gözümün önüne getirdim de, herhalde okurken bayağı konsantrasyonumu bozardı bu durum. Önerine katılıyorum ve artırıyorum, bundan sonra editörlerden okunuşlar için bir sayfa ayırmalarını isteyeceğim.
Biraz da utandım açıkçası bu konuyu gördüğümde Ejderha Mızrağı'nı o kadar sevmeme ve örneğin Caramon'un okunuşunu her seferinde merak etmeme karşın bir türlü elim gidip de araştıramadığımı fark ettim. Adının kökeni "caring", "özen gösteren, şefkatli vs." kelimesinden geliyormuş ve "care-a-mon" diye okunuyormuş
http://www.dragonlance-movie.com/forum/go/topic.asp?TOPIC_ID=377

[Black Helen]

Ben Fransız arkadaşların Yaşar Kemal'i "Yachar Kemal" olarak yazdıklarını bilirim. Eğlenmişlerdir herhalde.

[Legend]

Evet.Sefillerin 99 sayfalık Can Çocuk versiyonunda da öyleydi;Jan Valjan,Kozet,(en güldüğüm )Maryüs,Javer...

[Hurin]

Buna neden gülünmesi gereken bir şey olması gerektiğini anlayamıyorum. Kendi alfabemizdeki harf okunuşuna göre yazmanın nesi bu kadar komik olabilir?

[Amras Ringeril]

Türkçe kurallarına göre doğru değil. Farklı alfabelerle yazılan özel isimler Türkçe okunuşlarıyla yazılmaları gerekir. (Tchaikovsky yerine Çaykovski) Ama batı dilleri gibi Latin alfabesini kullanan dillerde özgün dillerinde yazıldıkları gibi yazmamız gerekiyor.

Ama mesela şöyle de bir örnek var: Don Kişot. Don Quijote şeklinde yazan yok sanırım ülkemizde. Komik olmak zorunda değil her zaman.

[OZ]

Sonra okul kütüphanesinde bir Üç Silahşörler kitabı buldum, kitap 80 sayfa, bir sayfa okuyorum benimkinin 10sayfasına denk geliyor filan neyse...

Adamlar öyle bişey yapmış ki, D'artagnan olarak yazılacak olan isim direk 'dartanyan' şekinde yazılmış, Rochelle yerine röşıl mı ne öyle bişey yazmışlar. Bence gayet berbat olmuş.

Ülkemizde yabancı dil eğitimi ilkokul seviyesinde başlasaydı özel okullar hariç (gerçi başladı mı bilmiyorum okul biteli asırlar oldu ) belki çocukların anlayacağını bildikleri için orjinal şeklinde bırakırlardı. Daha ömründe ilk kitaplarını okuyan genç dimağlar için kolaylık sağlanmış. Adı üstünde çocuklar için düzenlenmiş kitap.

Ve, Amras Ringeril'e katılıyorum.

Ejderha Mızrağı'nı o kadar sevmeme ve örneğin Caramon'un okunuşunu her seferinde merak etmeme karşın bir türlü elim gidip de araştıramadığımı fark ettim. Adının kökeni "caring", "özen gösteren, şefkatli vs." kelimesinden geliyormuş ve "care-a-mon" diye okunuyormuş
http://www.dragonlance-movie.com/forum/go/topic.asp?TOPIC_ID=377

Dandik animasyon filminde nasıl diyorlardı ki? Hatırlamıyorum bakmak lazım

[mit]

Çeviri çok incelik isteyen bir iş. Eski zamanlarda bizimkiler de eserleri günümüze çevirirken Türkçeleştirirlermiş. Örnek vermek gerekirse üstat Halit Kıvanç'ın Asteriks çevirisi.

Halit usta çeviriyi yaparken gerek isimler olsun, gerek yer isimleri ve espriler olsun hepsini dilimize büyük bir başarı ile çevirmiş, bunu yaparken de ne anlamını ne de komikliğini kaybetmiştir. Mesela gerçek anlamı "Dikilitaş" olan (bir dikilitaş ustası olduğu için) Obélix dilimizde oburluğuna ithafen Hopdediks olmuştur. Büyücü Panoramix'in adı Hokus Pokus, köyün şefi Abraracourcix'in adı (kısa kol anlamına geliyor) şişmanlığına istinaden Toptoriks, köyün ozanı Assurancetourix (kapsamlı sigorta; "assurance tous risques" cümlesinin sesli uyumundan türetilmiş) ise Dertsiziks... Hatta postacı Galyalalırdan birine Pttiks deme cesaretini bile göstermiştir üstat. Yine çizgi romanda yalnızca "büyülü iksir" olarak geçen ve Galyaylılara insan üstü güç veren büyülü karışım "Deve gücü tazı hızı şerbeti" olarak çevrilmiş dilimize. Başarılı ve esprili bir çeviri olduğu gerçek. Ama isimler çok farklılaşıyor.

Şimdi ki çevirilerde de buna benzer bir yöntemin tercih edildiğini görüyoruz. Yeni baskılarda Hopdediks Oburiks'e, Hokus Pokus Büyüfiks'e, Dertsiziks ise Kakafoniks'e dönüşmüştür. Eskisi kadar bambaşka isimler değil de biraz daha gerçeğine yakın... Gerçi ben hala Hopdediks'i tercih ediyorum, orası ayrı...

Fransızlar bu çeviri işinde çok farklı şeyler çıkartıyorlar ortaya. Örneğin Yüzüklerin Efendisi serisindeki Frodo karakteri hep "Frodon" olarak geçer. Buradaki durum Hurin'in bahsettiği durumla aynı. Fransızlar son harfi okumadıkları için (mesela "qu'est que c'est?" sorusu "kes köse?" olarak okunur. Okunmayan harflerin çokluğuna dikkat edin) çevirmenler küçük hobbitimizin adının Frodon olarak yazılmasını uygun görmüşler. Böylece düzgün telaffuzu sağlamış olmuşlar. Aynı şey diğer karakterler için de geçerli. Mesela Meriadoc Brandebouc, Sam Gamegie ve Peregrin Touque gibi...

Fakat isimler konusunda bu kadar hassas olan Fransızlar yer isimlerinde aynı özeni göstermiyorlar. Shire'ın adı Comté yani ilçe olarak geçmiş dillerine. Harry Potter'daki meşhur büyücülük okulu Hogwards Fransızca eserlerde Poudlard diye geçer mesela.

Benim görüşüme göre isimlerin orjinalliği eserlerde korunmalı. Neden derseniz güzelim "Shire" ismini "İlçe" gibi saçma bir çeviriye yüz kez tercih ederim derim. Bu konudaki en başarılı ve doğru çalışma üstat Tolkien'in (dolayısıyla Metis'in) izlediği kitap sonu eklerdir bence. Bu tarz ek kısımlar sayesinde hem karakterlerin isimlerinin nasıl okunduğu (Celeborn: Keleborn gibi... Seleborn değil) okuyucuya aktarılmış hem de bir sürü doyurucu ekstra bilgi sunulmuş oluyor.

[Malkavian]

Fransızlar bu çeviri işinde çok farklı şeyler çıkartıyorlar ortaya. Örneğin Yüzüklerin Efendisi serisindeki Frodo karakteri hep "Frodon" olarak geçer. Buradaki durum Hurin'in bahsettiği durumla aynı. Fransızlar son harfi okumadıkları için (mesela "qu'est que c'est?" sorusu "kes köse?" olarak okunur. Okunmayan harflerin çokluğuna dikkat edin) çevirmenler küçük hobbitimizin adının Frodon olarak yazılmasını uygun görmüşler. Böylece düzgün telaffuzu sağlamış olmuşlar. Aynı şey diğer karakterler için de geçerli. Mesela Meriadoc Brandebouc, Sam Gamegie ve Peregrin Touque gibi...

Fransızlardan nefret etmek için daha fazla neden diyorum... Ne kadar burnu havada ve ben merkezciler şunlara bak ya... Neymiş Frodo doğru okunsun diye sonuna n eklemişler. Efendim o zaman biz de Shire'ı doğru okumak adına yazılışını 'Şayır' yapalım. Bazen sırf kendi dillerini yüceltmek ve yayamak için akla sığmayan şeyler yapıyorlar. İngilizce bilmeyen cahiller ordusu aslında Fransa. Ama adamlarda nasıl bir ego varsa ' Biz kendi dilimizden başkasını bilsek de konuşmayız' durumuna getiriyorlar.

[Nihbrin]

"Tercüme kadına benzer. Güzeli sadık, sadığı güzel olmaz.”

Edit: Hangi erkeğin midesi hem çirkin hem de sadakatsiz bir kadını kaldırır ki?

[Demigod]

bence özel kelimeler kesinlikle değiştirilemez. Tabi mecburi durumlarda istisnaları olabilir mesela aslı Tom Marvolo Riddle olmasına rağmen angrama uyması için Marvolo kelimesi Türkçeye Marvoldo diye çevrilmiş. Bu normal karşılanabilir ama gerçekten bazı kitaplarda çok saçmalıyorlar bence. Frodon falan... Çok güldüm.

[erato]

Ama mesela şöyle de bir örnek var: Don Kişot. Don Quijote şeklinde yazan yok sanırım ülkemizde. Komik olmak zorunda değil her zaman.

Ne tuhaftır ki Don Quijote, Don Kişot diye de okunmaz İspanyolca'da. Yeryüzünde bizden başka Don Kişot diyen yoktur, "Don Kihote"ye. 

[Malkavian]

Ne tuhaftır ki Don Quijote, Don Kişot diye de okunmaz İspanyolca'da. Yeryüzünde bizden başka Don Kişot diyen yoktur, "Don Kihote"ye. 

Bunu bilmiyordum. Don Kihote demek çok garibime gitti. Aslına bakarsanız 20-30 yıl öncesine kadar Türkiye'de İngilizce bilen sayısı bir avuçkadarken, bu insanlar ne çevirse bizim halkımız benimseyecekmiş zaten. Şimdiki çevirmenlerin üzerinde ise doğal bir kontrol mekanizması var. İngilizce ve diğer yabancı dilleri bilen sayımız oldukça fazla. Yani Don Quijote günümüzde çevrilseydi ona Don Kişot diyeni mızraklarla kovalardık bence

[erato]

Bunu bilmiyordum. Don Kihote demek çok garibime gitti. Aslına bakarsanız 20-30 yıl öncesine kadar Türkiye'de İngilizce bilen sayısı bir avuçkadarken, bu insanlar ne çevirse bizim halkımız benimseyecekmiş zaten. Şimdiki çevirmenlerin üzerinde ise doğal bir kontrol mekanizması var. İngilizce ve diğer yabancı dilleri bilen sayımız oldukça fazla. Yani Don Quijote günümüzde çevrilseydi ona Don Kişot diyeni mızraklarla kovalardık bence

Çok doğru. Ama çevirileri yaş gruplarına göre değerlendirmek gerek. Çocuk ve gençlik kitaplarında özel isimler hariç bazı isimlerin Türkçeleştirilmesi bana mantıklı geliyor, özellikle de içinde özel bir anlam, bir espri barındırıyorsa...

Şimdi ilk aklıma gelen Percy Jackson oldu. Seride özel isimleri aynen bıraktık ama bazı kavramları Türkçeleştirdik, Percy'nin kılıcı ve en yakın arkadaşı örneğin. Kılıcın isminde bir anlam var, "deniz" ile bağlantılı. Riptide'ı İngilizce bıraksaydık hem okunuşu zor olacaktı hem de anlam kaybedecekti, eh "Dalgakıran" da fena bir isim olmadı bir kılıç için.

Grover ise içinde espri bulunan isimlere denk düşüyor. Malum, kendisi yarı keçi. Grover sözcüğü de "otlayan, çayırlara ait olan" anlamında. Keçi-koyun çağrışımı yapacak bir isim bulmak istedik ve de seride tüm satirlerin ve nimfelerin İngilizce isimlere değil de, doğa çağrışımlı isimlere sahip olduğu düşünüldüğünde ona öyle bir isim yakıştırmak gerekti. Grover bıraksaydık Türk okur için herhangi bir İngilizce isim olacaktı ve barındırdığı anlamı, espriyi kaybedecekti. Bu yüzden de ona "Kıvırcık" dedik.

Ama Percy'yi "Pörsi" diye yazmayı düşünmek bile tüylerimi diken diken ediyor!