Konu: Buz ve Ateşin Şarkısı Soru Hattı

[Fiddler]

Denaro Forbin'in dediğine katılmamak elde değil. Ve tabii ki de çevirmenin veya yayınevinin veya dünya üzerindeki hiçbir kimsenin görevi yazarın yazdığı şeyi birebir çevirmek değildir. Böyle motamot bir mantık zaten işlemez de; çünkü zaten dillerin birbirlerinde olmayan farklı bambaşka sözcükleri olması bir yana (gurbet sözcüğünü doğrudan tanımlayan bir İngilizce sözcük olmaması gibi, ya da strange sözcüğünü tuhaf/garip gibi şekillerde çevirebilecek olsak da tam anlamını vermemesi gibi), kültürler, adetler, rutinler dahi farklıdır ve haliyle çevirmenin görevi en az çevirdiği kadar da yorumlamaktır (interpret, türkçede tam anlamını vermiyor yine maalesef). Başka türlü başka dillerden şiirlerin çevirilerini okumamız mümkün olmazdı zaten.

Türkçe'ye çevrilirken de adlar değişir. Bu ne ilktir, ne de sondur. Zaman zaman mantıklı olması için, zaman zaman başka seçenek olmadığından, zaman zamansa Türk okuyucu için çok daha kapsamlı ve iyi bir deneyim sunacağından değiştirilir adlar. Haydi ne duruyoruz? Gelin örneklerle açıklayalım:

Zaman zaman mantıklı olması için:
Stephen King'in, "The Shining" adlı kitabını ele alalım. Aynı adla Stanley Kubrick tarafından filme de uyarlanmıştı hatırlarsanız. Jack Nicholson oynuyordu baş rolünde. Türkçe başlığımız şu: CİNNET
Hey ama Orçun tanrı aşkına görüyor musun nasıl da bire bir çevrilmemiş! Ne yapacağız şimdi?

Kitabın özgün adı, "The Shining", John Lennon'ın "Instant Karma!" adlı şarkısının bir dizesinden gelir. "We all shine on..." Kitabın çıktığı dönemde hem John Lennon ve şarkısı ünlüdür, hem de "shine" sözcüğü basitçe "parlamak"tan daha büyük bir anlam taşımaktadır İngilizce'de. John Lennon'la, şarkısıyla, ve İngilizce'yle özellikle o dönemde pek de haşır neşir olmayan Türk okuyucu için kitabın adı çeviride "Cinnet" diye çevrilmiştir.

Zaman zaman başka seçenek olmadığından:
Zamanında, Harry Potter'ın 6. Kiitabı çıkacağı zaman çok büyük olay olmuştu kitap adının çevrilmesi. "Harry Potter and the Half-Blood Prince", "Harry Potter ve Melez Prens" diye çevrilmişti. Halbuki hepimiz adımız gibi biliyorduk ki aslında "Harry Potter ve Yarımkan Prens" olmalıydı; çünkü başka bir şey olursa olmazdı.

Kutlukhan Kutlu'yla birlikte seriyi çeviren Sevin Okyay bir röportajında durumla ilgili aşağı yukarı şöyle bir açıklama yaptı: Evet, kitap adının 'yarımkan prens' olması gerektiğini biliyoruz; ama önceki kitaplarda birkaç kere karşımıza çıkan half-blood terimini hep 'melez' diye çevirdik. Çevirinin kendi içinde mantığının olabilmesi için bu kitabın adında bir anda değiştiremezdik.

Zaman zamansa Türk okuyucu için çok daha kapsamlı ve iyi bir deneyim sunacağından:
Ünlü bir fransız filmi vardır: Jeux D'enfants adında. Bir atlı karınca oyuncağıyla birbirleriyle sürekli iddiaya giren iki çocuğu ve büyümelerini anlatır. Çocuk filmde doğruluk mu cesaret mi, oyununun sadece cesaret kısmını oynamaktadırlar. Biri diğerine cesaret istiyen bir şey yapmasını söyler. Yapabiilirse oyuncak ona geçer. Bu sefer de o diğerinden cesaret gerektiren bir  şey yapmasını ister. Ha tabii bir de film boyunca görürüz ki aşık olurlar.

Şimdi, Jeux D'enfants adının fransızcadan tam çevirisi "Çocuk Oyunu"dur (enfants: çocuklar, d': ingilizcede "of" türkçede "-ın" eki gibi, jeux: oyun); ancak ülkemizde bu film sinemaları girerken adı şöyle çevrilmiştir:
CESARETİN VAR MI AŞKA?

Aman tanrım Orçun tam bir çılgınsın! Elbette özgün halinden tamamen farklı olan bu adı savunacak değilsin değil mi? Savunacağım tabii. Ya ne yapacaktım! Zaten Avrupa Sineması'nın aksiyonsuzluğundan fevkalade bunalan Türk seyircisine bir fransız filmi getiriyorsunuz. "Çocuk Oyunu" diyerek onlarda hiçbir şey uyandırmayacak bir ad koymanız ticari anlamda size hiçbir artı sağlamayacaktır; ancak radikal bir kararla "Cesaretin Var Mı Aşka?"yı koyarsanız çeşitli çağrışımlar kazandırırsınız Türk izleyicisine. Öncelikle  demin de bahsettiğimiz gibi filmde bir doğruluk-mu-cesaret-mi  oyununun "cesaret" kısmı oynanmaktadır ve filmin ana noktasında bu oyun vardır. Başlığa bunu koydunuz. Filmin yine ana noktasında çocukların bu oyundan doğan aşkı olduğunu da biliyorsunuz (kaldı ki filmde bu aşka dair inatlaşmalarını da pek çok kez görüyoruz), e başlığınıza aşkı da koydunuz. Bir de tüm bunların üstüne Türk halkının çok büyük bir kısmının tüm sözlerini bildiği bir şarkı var elinizde, cesaretin var mı aşka diye bas bas bağırıyor. Neden böyle koymayasınız ki o zaman adını? Kim tutabilir sizi?


Gelelim Buz ve Ateşin Şarkısı serisine. Bir kere her şeyden önce, durup durup beşinci kitapta "Heey heey, durun orada bakalım çocuklar.. Ejderhaların Dansı diye çevirirseniz çok kırılırız" diyecekseniz beş kitap geç kaldınız. Her şeyden önce serinin adından başlayalım:

A Song of Ice And Fire ----> Tam çevirisi: Bir Buz ve Ateş Şarkısı (aa elimizdeki çeviri değil; ama çok çirkin görünüyor. Sorun değil o yüzden)
A Game of Thrones ----> Tam çevirisi: Bir Tahtlar Oyunu (bu ne yahu? Evet doğrudan çevirmek ne kadar da kötü bir şeydir değil mi?)
A Clash of Kings ----> Tam çevirisi: Bir Krallar Çarpışması (yine olmadı; ama yine de Epsilon'un tam çeviriye en yakın çevirdiği başlık bu, o yüzden onlara +12 tam çeviri puanı)
A Storm of Swords ----> Tam çevirisi: Bir Kılıçlar Fırtınası (kapat kapat.. bu ne böyle)
A Feast for Crows ----> Tam çevirisi: Kargalar İçin Bir Ziyafet (bambaşka)
A Dance with Dragons ----> Tam çevirisi: Ejderhalarla Bir Dans

Tabii bu tam çevirilerde özellikle "bir" sözcüğünü abartılı kullandım iyice kendinizi kötü hissedin diye. Yoksa siz de elbet o kadar abartılı bir birebir çeviri istemiyordunuz farkındayım; ama işte Denaro Forbin'in dediği şeye de buradan geliyoruz.

Taht Oyunları
Kralların Çarpışması
Kılıçların Fırtınası
Kargaların Ziyafeti

diye çevirmişsiniz ilk dört kitabı. Bir anda "bir şey-ların" kalıbından çıkıp: Sürpriz! "bir şey-larla" diye değiştirmeniz de değiştirmemeniz kadar yanlış bir  tercih olacaktır. Yukarıda görebileceğiniz üzere aslında "-ların" eki almaması gereken pek çok başlık var serinin kitapları arasında, neden ejderhalarla dans onların arasında ayrıcalıklı olsun ki. Hiç.

Sonuç olarak evet, ah keşke öyle olmasaymış; ama "bilerek yapıyorlar çünkü onlar birer yılan", "o çevirmeni ilk gördüğüm gün zaten romatizmalarım azmıştı ve bu hiç iyiye işaret değil" gibi yorumlar yapmadan önce düşünmeliyiz, tartmalıyız. Kötü çeviri yapanlar da iyi çeviri yapanlar gibi bir emek harcıyor sonuçta. Yazık onlara.

Evet. Ve böylelikle ben de bir şeyler söyleyeyim diye başladığım yolu, demogoji (demagoji? Demogaji?) yaparak bitiriyorum.

[Angellica]

Tamam ahenk bakımından haklısın arkadaşım ama sen bir kitap yazsan, sonra başka dillere çevirirken çevirmenler kafasına göre kitabın ismini değiştirse ne hissedersin? İzin verir misin? Sonuçta bu söylenirken oluşan isim uyumları tamamen Türkçe ile alakalı bir olay. İngilizce okuyunca yok böyle bir ahenk. Ne olursa olsun kitabın orjinal diline sadık kalınmalıdır her zaman. Sonuçta adı üzerinde ''çevirmen'' yani yazar değil. Ayrıca kitapta Ejderhaların Dansı diye bir olay var 5.kitaptan bağımsız. Şimdi bu yanlış çeviri yüzünden Türk okurun kafası karışmayacak mı? Bu ve bunun gibi daha bir çok çeviri hatası farkediyorum kitapta ama başka şansımız olmadığı için okuyacağız napalım..

Yazmış olduğum yorumu tekrar okursan seninle aynı fikri beyan ettiğimi fark edeceksindir muhtemelen. Ben de serinin bir hayranıyım ve "Ejderhaların Dansı" adlı olayın Westeros tarihine işlenmiş olduğunu biliyorum. Bu çevirinin yanlış olduğunu da belirtmişim gördüğün üzere. Zaten her fırsatta Epsilon'dan ve çevirmenden şikayetçi olduğumu dile getirmişimdir forumun çeşitli başlıklarında.

Yorumları dikkatli okumakta fayda var.

Yorumları dikkatli okumakla ilgili fikrinize katılıyorum. Zira siz de benim yaptığım yorumu dikkatli okusaydınız ilk cümlede geçen ''Tamam'' ve ''haklısın'' kelimelerini görecektiniz. Özünde aynı fikirdeyiz, çeviri yanlış. Fakat siz yazarın söyleniş uyumu sağlamak için böyle bir değişiklik yapmasını hoş karşılıyorsunuz. Ben ise kesinlikle karşılamıyorum. Umarım ufak da olsa fikir ayrılıklarımıza saygı gösterirsiniz.


Fiddler isimli kardeşim, öncelikle uzun uzun açıklamışsınız, zahmet etmişsiniz, teşekkür ederiz. Fakat A Game of Thrones sözcük öbeğinin tam çevirisi ''Bir Tahtlar Oyunu'' değildir. Türkçe'nin kuralları gereği ''bir tahtlar'' diye bir şey olamaz. Bunu siz de biliyorsunuz elbette ama mübalağa yaparak anlatayım derdimi dediniz sanırım. Bu sözcük öbeğinin gerçek çevirisi halihazırda kullanıldığı şekliyle Taht Oyunları'dır. Aynı şey diğer verdiğiniz örnekler için de geçerli, uzun uzun hepsini yazmıyorum. Zaten kimse bu çevirilere itiraz etmedi farkındaysanız.

Ayrıca yazınızın en başında ''çevirmenin görevi en az çevirdiği kadar da yorumlamaktır.'' yazmışsınız. Bu kelimelerini okuyunca kanım dondu açıkçası. Böyle bir şey olabilir mi? Ben şuan Sibel Alaş'ın yorumunu mu okuyorum yani? George Martin'in kitabı diye almıştım ama Sibel Alaş yorumlaması çıktı, tüh. Bu şarkı değil ki her söyleyen ses tonuna ve nefes gücüne göre yorumlama yapsın. Kitap bu kitap. Ana dili İngilizce olan ülkeler George Martin kitabı okuyor da, ben Sibel Alaş yorumu okumak zorunda mıyım?

Kaldı ki, sizin fikrinizi kabul ettik diyelim. Yani çevirmenin görevi en az çevirdiği kadar da yorumlamaktır diye varsayalım. Bu durumda çevirmen aynı zamanda yazar olmalıydı. Sizin verdiğiniz örneklerdeki çevirmenlerden bir tanesi Sevin Okyay örneğin. Kendisi hem çevirmen, hem gazeteci, hem de yazardır. Sevin Okyay Türkçe'ye çevirirken yorumlama yapması gereken yerlerde gayet güzel kotarabilir bu işi. Çünkü kendisi de bir yazardır. Fakat ne yazık ki bizim Sibel Alaş'ımız bir yazar değil. Yaptığı yorumlamaları da doğru bulmuyorum. Madem çevirmen aynı zamanda romanı yorumlama hakkına sahip olmalı, o zaman bir zahmet yorum yeteneğine sahip bir çevirmen seçsinler.

Son olarak, ama bazı kelimelerin Türkçe karşılığı yok denebilir. Doğrudur. Zira bazı Türkçe kelimelerin de İngilizce karşılığı yoktur, Cem Yılmaz'ın da dediği gibi İngilizce ''ayağım taraklı'' denilmiyor. Bu tarz durumlarda çevirmen elbette uygun bir sözcük bulup yazmalı. Fakat tam bu noktada bir üstteki paragrafın son cümlesine atıf yapıyor, bu konuyu da burada saygılarımla kapatıyorum.

Bunlar benim öznel fikirlerim. Herkesin öznel fikirlerine de saygı duyuyorum. Zaten biz burada ne söylersek söyleyelim ne çevirmen, ne de yayınevi bizi takmıyor. Zaten taksaydı kitabın yayınlanacağı gün için bir tarih verir, bizi burada elimiz böğrümüzde bırakmazlardı.

[Fiddler]

Bir noktada haklısınız, önceki yorumunuzda gözümden kaçmış, özür dilerim. Genel anlamda "Sibel Alaş"ı bir çevirmen olarak beğenmediğinizi anlıyorum şu anda ve bu elbette en doğal hakkınız.


Öte yandan çok küçük not: A Game of Thrones'un tam çevirisi gerçekten de "Bir Tahtlar Oyunu"dur. Orada "bir" sıfatı "tahtları" değil, "tahtlar oyunu"nu, yine tekil olan bir tamlamayı betimlemektedir zira.

[Denaro Forbin]

Yorumları dikkatli okumakla ilgili fikrinize katılıyorum. Zira siz de benim yaptığım yorumu dikkatli okusaydınız ilk cümlede geçen ''Tamam'' ve ''haklısın'' kelimelerini görecektiniz. Özünde aynı fikirdeyiz, çeviri yanlış. Fakat siz yazarın söyleniş uyumu sağlamak için böyle bir değişiklik yapmasını hoş karşılıyorsunuz. Ben ise kesinlikle karşılamıyorum. Umarım ufak da olsa fikir ayrılıklarımıza saygı gösterirsiniz.

Bu durumu hoş karşıladığıma dair herhangi bir şey söylediğimi düşünmüyorum.

Öte yandan çok küçük not: A Game of Thrones'un tam çevirisi gerçekten de "Bir Tahtlar Oyunu"dur. Orada "bir" sıfatı "tahtları" değil, "tahtlar oyunu"nu, yine tekil olan bir tamlamayı betimlemektedir zira.

Kesinlikle. Türkçe'de bir isim tamlamasının önüne bir sıfat gelirse o sıfat tamlamayı niteler, kendisinden sonraki sözcüğü değil. Bir şehir efsanesi olan "Devlet Eski Bakanı" tamamıyla yanlıştır mesela; doğrusu "Eski Devlet Bakanı"dır çünkü buradaki "eski", "devlet bakanı" tamlamasını niteler. "Yoğurtlu patlıcan kebabı" derken "yoğurtlu" olan "patlıcan" değil, "patlıcan kebabı"dır. Hülasa:

A Game of Thrones'un tam çevirisi gerçekten de "Bir Tahtlar Oyunu"dur.

Ha buradaki "bir" çıkarılabilir mi evet: "Tahtlar Oyunu" pekala güzel bir kitap ismi olurdu.

Tabi burada kolay olanı yapan bizleriz. Yüzlerce sayfa kitabın sadece isminin çevirisini tartışabiliyoruz, yorum sunabiliyoruz. O koca kitapları çeviren kim olursa olsun saygı duymak gerek.

[Jill Valentine]

Bu kitabın isim çevirisindeki asıl hata; Ejderhaların Dansı'nın Westeros tarihinde ki bir olayın adı olması. Martin kitabın ismini ilk olarak A Dance of Dragons olarak belirlemiş ama bu olay yüzünden değiştirmiştir. Yazarın bile bu konudaki tavrı buyken Sibel Alaş tamamiyle yanlış bir çeviri yapmıştır. Keşke Çiğdem Erkal İpek çevirseydi seriyi. Hakkını verirdi.

[eldar]

mayıs'ta çıkacak deniliyor idi haziran'ın altısındayız yahu nerede bu kitap?

[Sinister]

Haziranın yirmi dördündeyiz. Nerede bu kitap?

[Maedhros]

Haziranın yirmi dördündeyiz. Nerede bu kitap?

Epsilon Yayınları'nın twitter hesabından duyurduğuna göre yeni kitap haziranın son haftası basıma verilecek.

[Jill Valentine]

Haziranın yirmi dördündeyiz. Nerede bu kitap?

Epsilon Yayınları'nın twitter hesabından duyurduğuna göre yeni kitap haziranın son haftası basıma verilecek.

Epsilon tam bir sessizlikte. Ya sürpriz bir şekilde kitabı erken çıkaracaklar ya da verdikleri tarihe kitap yetişmeyecek. Umarım ilk seçenek olur ama ümitsizim.

[E0nwe]

Kitabın ön siparişi çıkmış. http://www.yenisayfa.com/Product/Book/Index.aspx

[Maedhros]

Kitap kitabevilerine geldi mi? Bugün almaya gideceğim de, boşuna evden çıkmış olmayayım.

Edit: Kitabı yanlış çevirmişler bu arada.

[Jill Valentine]

Kitap kitabevilerine geldi mi? Bugün almaya gideceğim de, boşuna evden çıkmış olmayayım.

Bakırköy Capacity'deki D&R'da olduğunu duydum. Orada varsa diğer D&R'larda da vardır büyük ihtimal.

[LegalMc]

Bakırköy Capacity'deki D&R'da olduğunu duydum. Orada varsa diğer D&R'larda da vardır büyük ihtimal.

Evet, hemen kapının önünde bolca vardı.

[Genç Kurt]

Gelelim Buz ve Ateşin Şarkısı serisine. Bir kere her şeyden önce, durup durup beşinci kitapta "Heey heey, durun orada bakalım çocuklar.. Ejderhaların Dansı diye çevirirseniz çok kırılırız" diyecekseniz beş kitap geç kaldınız. Her şeyden önce serinin adından başlayalım:

A Song of Ice And Fire ----> Tam çevirisi: Bir Buz ve Ateş Şarkısı (aa elimizdeki çeviri değil; ama çok çirkin görünüyor. Sorun değil o yüzden)
A Game of Thrones ----> Tam çevirisi: Bir Tahtlar Oyunu (bu ne yahu? Evet doğrudan çevirmek ne kadar da kötü bir şeydir değil mi?)
A Clash of Kings ----> Tam çevirisi: Bir Krallar Çarpışması (yine olmadı; ama yine de Epsilon'un tam çeviriye en yakın çevirdiği başlık bu, o yüzden onlara +12 tam çeviri puanı)
A Storm of Swords ----> Tam çevirisi: Bir Kılıçlar Fırtınası (kapat kapat.. bu ne böyle)
A Feast for Crows ----> Tam çevirisi: Kargalar İçin Bir Ziyafet (bambaşka)
A Dance with Dragons ----> Tam çevirisi: Ejderhalarla Bir Dans

Tabii bu tam çevirilerde özellikle "bir" sözcüğünü abartılı kullandım iyice kendinizi kötü hissedin diye. Yoksa siz de elbet o kadar abartılı bir birebir çeviri istemiyordunuz farkındayım; ama işte Denaro Forbin'in dediği şeye de buradan geliyoruz.

Taht Oyunları
Kralların Çarpışması
Kılıçların Fırtınası
Kargaların Ziyafeti

diye çevirmişsiniz ilk dört kitabı. Bir anda "bir şey-ların" kalıbından çıkıp: Sürpriz! "bir şey-larla" diye değiştirmeniz de değiştirmemeniz kadar yanlış bir  tercih olacaktır. Yukarıda görebileceğiniz üzere aslında "-ların" eki almaması gereken pek çok başlık var serinin kitapları arasında, neden ejderhalarla dans onların arasında ayrıcalıklı olsun ki. Hiç.

Sonuç olarak evet, ah keşke öyle olmasaymış; ama "bilerek yapıyorlar çünkü onlar birer yılan", "o çevirmeni ilk gördüğüm gün zaten romatizmalarım azmıştı ve bu hiç iyiye işaret değil" gibi yorumlar yapmadan önce düşünmeliyiz, tartmalıyız. Kötü çeviri yapanlar da iyi çeviri yapanlar gibi bir emek harcıyor sonuçta. Yazık onlara.

Evet. Ve böylelikle ben de bir şeyler söyleyeyim diye başladığım yolu, demogoji (demagoji? Demogaji?) yaparak bitiriyorum.

Öncelikle Kitabı okudun mu tam anlamadım açıkçası. Çünkü bu kitaba verilecek en son isim Ejderhaların Dansı'dır. çünkü bu Beş Kralın Savaşı'ndan yaklaşık 150 yıl öncesi (tahmini bir rakam) bir olayı anlatıyor. GRRM bizi biraz oyalamak için eski olayları yeniden azmaya başladı. Tutki bu olayı yazdı ki öyle bir haber okumuştum. O zaman ne yapacaklar? Ejderhaların Dansı diye mi çevirecekler?

Ayrıca orta okuldan itibaren with= ile, of=-un diye çevrilir ve bu ikisi birbiri yerine kullanılan preposition'lar değiller. Ne alemi var böyle bir değişikliğin. Ayrıca burada Sibel Alaş'dan çok Epsilon suçludur. Yeryüzü'nde çevirmen ekibi tarafından çevrilmeye en uygun kitapların başında gelir bu kitap. Ve adamlar böle büyük fanlara sahip bir kitabı bir şarkıcıya çevirtiyorlar. Hele editörleri olda görsem yüzlerine sümsüğü yerleştiririm. kitaptaki hataları buraya yazsam, modlar hikaye yazmadan bu kadar uzun yorum mu yapılır diye bana demediğini bırakmaz.

Ayrıca verdiğin örnekler bence çok yanlış. A ve the artikeldirler ve türkçede ingilizcedeki kadar yaygın kullanımı yoktur, hatta anlam bozulması yaratır.